دیابت یک مشکل بهداشتی مهم و پرهزینه است که تقریباً تمام گروههای سنی را در تمام کشورها تحت تأثیر قرارمـیدهـد.افزایش شیوع دیابت ناشی از تغییرات مستمر در سبک زندگی از قبیل رژیم غـذایی نامناسـب، عـدم فعالیـت فیزیکـی و چـاقی و استرس میباشدکه اغلب با شهرنشینی، مکانیزه شدن و صنعتی شدن ارتباط دارد. دیابت یک بیماری پرهزینه هم برای مبتلایان بـه این بیماری و هم برای سیستم مراقبتهای بهداشتی درمانی است. این پژوهش به سهم خود سعی داردکه، نحوه ارتباط ریسک عوامل سبک زندگی را با بیماری دیابت نوع دو بسنجد.
پژوهش حاضر یک مطالعه توصیفی از نوع مقطعی می باشد که جهت بررسی سبک زندگی بیماران دیابت نوع ۲ از جهات مختلف ازجمله شیوه ارتباط با دیگران، تغذیه و فعالیت بدنی طراحیشده است. جامعه پژوهش آن تمام افراد دیابتی نوع ۲ تحت پوشش مرکز بهداشتی درمانی شهری مینو می باشد. مرکز بهداشتی درمانی مینودر که جمعیتی بالغبر ۶۴۰۰۰ نفر را تحت پوشش خود دارد مناطق مینودر و کوثر را شامل میشود که طبق آمار و شواهد مستند موجود در این مرکز، بیش از ۷۵ درصد از سرپرستان خانوارهای جمعیت آن را افرادی شامل میگردند که به مشاغل مختلف کارگری اشتغال دارند. شناخت راههای مناسب اطلاعرسانی به این قشر از جامعه و عواملی که در سبک زندگی بیماران دیابت نوع ۲ اثرگذارند، میتواند کمک شایانی به سیستم آموزشی و برنامهریزی در جهت عوامل مؤثر در سبک زندگی این بیماران نماید. اطلاعات پژوهش حاضر با بهرهگیری از ابزار پرسشنامه استاندارد سبک زندگی جمعآوری گردید. تعداد بیمارانی که میبایست مورد مصاحبه قرار میگرفتند،۳۲۰ نفر محاسبه شد. با آغاز مطالعه، پرسشنامهها به ترتیب ورود بیماران بهتدریج تکمیل گردید و با رسیدن به رقم ۳۲۰ پایان یافت. معیارهای ورود به مطالعه عبارتاند از: ۱ – حداقل یک سال از زمان تشخیص قطعی بیماری دیابت نوع ۲ آنها گذشته باشد تا بهنوعی سبک زندگی آنها تحت مواردی همچون آموزش، فرصت تغییرات احتمالی را داشته باشد. ۲ – نمونهها در گروه سنی ۳۰ تا ۷۵ سال قرار داشته باشند، چراکه بر اساس تحقیقات انجامشده سن شایع شروع دیابت نوع ۲ از ۳۰ سالگی به بعد و مخصوصاً ۳۵ تا ۴۰ سال میباشد و در سنین بالاتر از ۷۵ سال نیز سبک زندگی بیتأثیر از مداخلاتی همچون بیماریهایی که با افزایش سن احتمال بروز بیشتری دارند، نخواهد بود. ۳- در ۵ سال گذشته محل زندگی و سکونت آنها در شهر قزوین بوده باشد تا باگذشت زمان موردنظر، احتمال تأثیرات قومیتی و جغرافیایی کمرنگتر شده باشد.
معیارهای خروج از مطالعه نیز داشتن اختلال روانی شناختهشده وابتلا به بیماریهای مزمن دیگر ازجمله سرطان و آسم در نظر گرفته شد.
نتایج: سازمان جهانی بهداشت واژه “سبک زندگی ” را سبک زندگی بر اساس الگوهای مشخص و قابلتعریف رفتار میداند که از تعامل بین ویژگیهای شخصی، برهمکنش روابط اجتماعی، شرایط محیطی و موقعیتهای اجتماعی – اقتصادی حاصل میشود. تعریف WHO میگوید برای ارتقای سلامتی و توانمند کردن مردم جهت تغییر سبک زندگیشان نهتنها باید بر افراد تمرکز کرد، بلکه باید شرایط اجتماعی را هم در نظر گرفت.نتایج حاصل از یافته های پژوهش فوق حاکی از آن است که متوسط سن افراد مورد مطالعه ۵۵ سال بود و بین جنس و ابتلا به بیماری تفاوت معنی داری مشاهده نمی گردد. عدم مطلوب بودن رژیم غذایی این گروه از افراد، نداشتن برنامه منظم ورزشی و عدم دسترسی یا ناتوانی در بهره گیری از کتب علمی و اینترنت که خود میتواند ناشی از سطح پایین سواد در این قشر از جامعه شهرستان قزوین باشد، نیازمند توجه سیاستگذاران و برنامه ریزان سیستم بهداشتی درمانی است. همه اینها درحالی است که مقابله با این بیماری به سه دسته اقدام اساسی نیازمند است: تغذیه مناسب، داشتن فعالیت بدنی متعادل و رژیم دارویی.
پیشرفت در تکنیکهای پزشکی، تغییر سبک زندگی و توسعه اقتصادی، طول عمر را افزایش داده، درنتیجه علت مرگومیر و ناخوشی از بیماریهای عفونی به بیماریهای مزمن تغییر نموده است. بر طبق آمارهای موجود بیماریهای منتسب به سبک زندگی از قبیل سرطان، بیماریهای قلبی- عروقی، هیپرتنشن و دیابت ملیتوس علت ۹/۶۶%- ۵۹% مرگومیر سالانه را به خود اختصاص داده است (۱).
امروزه دیابت بهعنوان یکی از مشکلات جدی جهانی گردیده است. بطوریکه گزارشهای سال ۲۰۰۴ حاکی از وجود حداقل ۱۹۴ میلیون دیابتی در سراسر جهان بوده و بنا بهپیش بینی سازمان بهداشت جهانی، تعداد افراد دیابتی در سال ۲۰۱۰ به ۲۲۱ میلیون نفر و در سال ۲۰۲۵ به حدود ۳۳۳ میلیون نفر بالغ خواهد شد (۲). به عبارتی ۴/۴% ساکنین جهان در سال ۲۰۳۰ مبتلا به دیابت خواهند بود (۳)؛ بنابراین امروزه در دنیا همهگیری دیابت ایجادشده و سالانه شیوع دیابت در جهان حدود ۶% افزایش مییابد (۴). اگرچه هیچ فرهنگ و ملیتی عاری از این بیماری مخرب نیست افزایش شیوع دیابت در کشورهای درحالتوسعه ۵/۱ برابر کشورهای پیشرفته میباشد. قبلاً دیابت بیماری کشورهای ثروتمند در نظر گرفته میشد اما امروزه کشورهای کمدرآمد و درحالتوسعه را تحت تأثیر قرار میدهد بطوریکه در هند طی ۲۵ سال گذشته تعداد شهروندان دیابتی از ۳۲ میلیون نفر به بیش از ۸۰ میلیون نفر افزایش یافته است (۲)
میزان شیوع دیابت در ایران نیز در سال ۱۳۸۰ در جمعیت بیست سال و بالاتر برابر ۶/۱ میلیون نفر (۵) و در سال ۱۳۸۴ بیش از دو میلیون نفر برآورد گردیده است (۶). بر اساس مطالعه ملی بررسی عوامل خطر بیماریهای غیر واگیر، نسبت مبتلایان به دیابت در ایران در سال ۲۰۰۸ میلادی (۱۳۸۷)، ۷/۷ درصد (بافاصله اطمینان ۹۵%: ۹/۷- ۵/۷ درصد ) برآورد گردیده است (۳). سازمان جهانی بهداشت تخمین زده است که تعداد بیماران دیابتی در ایران تا سال ۲۰۳۰ میلادی به بیش از شش میلیون نفر خواهد رسید (۷). این ارقام نشاندهنده شیوع بالای این بیماری در ایران میباشد.
شاخصی که بر اساس آن بار بیماریها بر مبنای سالهای ازدسترفته به دلیل ناتوانی محاسبه میشود شاخص دالی[۱] است. برحسب این شاخص دیابت در سال ۱۹۹۰ رتبه ۲۹ در بین بیماریهای مختلف را داشته که حدود ۱/۱% از مجموع سالهای زندگی با ناتوانی و در سال ۲۰۰۰ رتبه ۲۰ و ۴/۱% از مجموع سالهای زندگی با ناتوانی را به خود اختصاص داده است که نشانه روند رو به رشد این بیماری میباشد. بر اساس همین شاخص، بار دیابت در سال ۱۳۸۰ در ایران برابر ۳۰۶۴۴۰ سال بوده است (۴ و ۸).
دیابت به دلیل هیپرگلیسمی موجب عوارض متعددی میشود. بطوریکه تقریباً ۴ میلیون مرگ سالانه به علت عوارض مربوط به دیابت اتفاق میافتد که در حدود ۹% مرگهای سراسر جهان میباشد (۲). این عوارض شامل بیماریهای قلبی عروقی، حملات قلبی، سکته مغزی، مشکلات کلیوی، قطع غیر تروماتیک اندامهای انتهایی، رتینوپاتی، نفروپاتی، نوروپاتی، کوری و کاهش طول عمر بیماران میباشد (۶، ۹).
به دلیل عوارض متعدد، دیابت هزینه زیادی جهت مراقبت و مدیریت نیاز دارد بطوریکه هزینه مستقیمی برای افراد مبتلا، هزینه مستقیمی برای سیستم مراقبت بهداشتی و هزینه غیرمستقیمی برای جامعه به بار میآورد. سازمان بهداشت جهانی تخمین زده که ۵-۴% بودجه بهداشتی صرف بیماریهای مرتبط با دیابت میشود و هزینه پزشکی یک فرد دیابتیک ۵-۲ برابر بیشتر از هزینه افراد غیر دیابتیک میباشد که به علت ویزیت پزشکی مکرر، خرید دارو و احتمال بیشتر بستری شدن در بیمارستان میباشد (۶،۱۰، ۱۱).
با توجه به شیوع روزافزون، عوارض، هزینههای درمانی و غیر درمانی دیابت و بار این بیماری و نیز محدودیت منابع تأمینکننده نیازهای بهداشتی- درمانی جامعه، دیابت یکی از اولویتهای بهداشتی- درمانی جهان و بهویژه کشور ما بوده و اتخاذ اقداماتی مؤثر در جهت پیشگیری و درمان دیابت بهمنظور کاهش این بیماری و عوارض ناشی از آن ضروری میباشد (۵).
واقعیت مهمی که مراقبین بهداشتی باید همواره به خاطر داشته باشند این است که استراتژیهای درمان غیر دارویی اگر ارزش بیشتری نسبت به درمانهای دارویی در بیماران دیابتیک نداشته باشند به همان اندازه در درمان و پیشگیری از عوارض مؤثر میباشند پس باید این استراتژیها مدنظر قرار گیرد. اساس درمان غیر دارویی دیابت بر آموزش خود مراقبتی است و نقطه اتکا آموزش خود مراقبتی بر اساس تغذیهدرمانی و بهویژه فعالیت بدنی یا ورزش میباشد (۱۲).
عادات تغذیهای نامناسب و کمبود فعالیت بدنی در ایجاد و پیشرفت دیابت مؤثر است. تخمین زده میشود که به ازای هر ۲۰% افزایش وزن بالاتر از وزن مطلوب شانس ابتلا به دیابت نوع ۲، دو برابر شود (۱۰).
تغییر مثبت در این رفتارها بهطور معنیداری میتواند خطر مربوط به بیماریهای مزمن از قبیل چاقی، بیماریهای قلبی- عروقی، دیابت و غیره را کاهش دهد (۱۳).
۲-۱-هدف اصلی:
تعیین سبک زندگی بیماران مبتلابه دیابت نوع ۲ و برخی عوامل مؤثر بر آن پس از اطلاع از بیماری در مرکز بهداشتی درمانی مینودر قزوین در سالهای ۱۳۹۲ و ۱۹۳۳
- ۲-۲اهداف فرعی
- تعیین فراوانی دیابت نوع ۲ در مراجعین مرکز بهداشتی درمانی مینو برحسب جنس
- تعیین فراوانی دیابت نوع ۲ در مراجعین مرکز بهداشتی درمانی مینو برحسب سن
- تعیین ارتباط سبک زندگی بیماران دیابتی با منابع آموزشی بیماران
۲-۳سؤالات پژوهش
۱٫فراوانی دیابت تیپ ۲ در مراجعین مرکز بهداشتی درمانی مینودر قزوین در سالهای ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ برحسب جنس چقدر است؟
۲٫فراوانی دیابت تیپ ۲ در مراجعین مرکز بهداشتی درمانی مینودرقزوین در سالهای ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ برحسب سن چقدر است؟
- از نگاه بیماران مبتلابه دیابت نوع ۲ در مرکز بهداشتی درمانی مینودر، سبک زندگی آنها چقدر با منابع اطلاعاتی و آموزشی ایشان مرتبط میباشد؟
۲-۴فرضیات پژوهش
آموزشهای ارائهشده به بیماران دیابت نوع ۲، می تواند در مرکز بهداشتی درمانی مینودر قزوین تغییر قابلتوجهی در بهبود سبک زندگی این بیماران داشته باشد.
۳- بررسی متون
۳-۱ مقدمه
شیوع بیماری دیابت به طور تهدیدآمیزی در جهان، به خصوص در کشورها ی با درآمد کم و متوسط افزایش یافته است. این بیماری اثر مهمی بر کیفیت زندگی صدها میلیون بیمار مبتلا و خانوادههای آنها دارد. تغذیه صحیح، فعالیت بدنی و مصرف صحیح داروها و اگاهی از عوارض این بیماری و راههای مقابله با ان نقش مهمی در کنترل دیابت دارد. و مسلماً منابعی که بیماران، اطلاعات مرتبط با راههای مقابله با دیابت را از آنها کسب میکنند نیز در بهبود بیماری و حتی ارتقاء سبک زندگی ایشان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.. در این میان دیابت نوع ۲ به عنوان یک مشکل عمده بهداشت عمومی مطرح است که بیش از ۹۰ در صد جمعیت افراد مبتلا به دیابت را شامل می شود.عقیده بر این است که کمبود تحرک و افزایش رژیم های نادرست غذایی و کاهش فیبر، سبزی و میوه ها ، همه گیری جهانی دیابت نوع ۲ را رقم زده است.
۳-۲ مبانی نظری پژوهش
دیابت بیماریی است که اگر چه در زمان حال آمار مبتلایانش با تغییر شیوه زندگی انسانها، رو به افزایش قابل توجهی نهاده ولی از دیرباز مورد توجه حکیمان و پزشکان ایرانی و خارجی قرار داشت. اولین پزشک ایرانی که در مورد دیایت قلم فرسایی نموده ، حکیم شیخ الرئیس بوعلی سینا است که در چندین فصل از کتاب معروف “قانون در طب” به دیابت اشاره کرده است و پس از او نیز دانشمندانی همچون جرجانی و رازی دیابت را پیگیری کرده اند. بوعلی سینا معتقد بود داشتن خواب متعادل و پرداختن به ورزش در سنین مختلف، در تندرستی انسان نقش بسیار مهمی دارد و امروزه این نقش در بهبود بسیاری از بیماریها مانند دیابت مشهود می باشد. از آنجا که دیابت در اغلب موارد در سنین میانسالی بروز می کند و فرد مبتلا معمولا پدر یا مادر یک خانواده می باشد، می تواند از سویی بر اقتصاد خانواده و آرامش روانی دیگر اعضاء آن اثرات منفی خود را برجای گذارد و از سویی دیگر اعلام خطری از احتمال ابتلا در فرزندان همان خانواده است ونکته جالب اشاراتی است که بوعلی نیز در کتاب قانون به موروثی بودن این بیماری داشته است. شناخت هرچه بیشتر و مقابله ای هرچه دقیق تر درباره دیابت می تواند سلامت تعداد قابل توجهی از افراد جامعه را تضمین نماید.
۳-۳مروری بر مطالعات انجام یافته
۳-۳-۱مطالعات انجام شده در ایران
نتایج مطالعه شریفی راد و همکاران که بر روی ۸۸ بیمار مبتلا به دیابت نوع ۲ انجام شد، نشان داد که آموزش باعث افزایش معنی دار در میزان آگاهی بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ گردید.(۲۰)
در مطالعه ای که توسط عزیزی در سال ۱۳۸۰ انجام شد، مشخص شد که شیوع دیابت در مردان ۸/۹ درصد ودر زنان ۱/۱۱ درصد است.(۲۱) در حالیکه در مطالعه داوود شجاعی و همکاران در سال ۱۳۸۴، در شهرستان تنکابن معلوم شد که شیوع دیابت در هر دو جنس یکسان می باشد.(۲۲)
در مطالعه حبیبیان وهمکاران که در بهمن ۱۳۷۷، در طرح کشوری پیشگیری و کنترل دیابت انجام پذیرفت، مشخص شد که هرچه میزان تحصیلات بیشتر باشد فعالیت بدنی به طور معنی داری بیشتر می شود.(۲۳)
مطابق با مطالعه باختری در سال ۱۳۸۳، تغییرات نسبی متوسط در سبک زندگی، به ویژه از راه افزایش فعالیت جسمانی برای جلوگیری از گسترش تقریباً ۶۰ درصد موارد دیابت نوع ۲ کافی هستند.(۲۴)
مطالعه نوری تاجر در سال ۱۳۸۴ در شهر ارومیه نشان داد که اکثر بیماران مورد مطالعه در گروه سنی ۵۰-۴۰ ساله بودند و بیشترین مورد بیماران ۸/۲۸ درصد تحصیلات درحد دیپلم داشتند.بین مصرف لبنیات و سطح تحصیلات و نیز بین مصرف میوه و سبزیجات و سطح تحصیلات ارتباطی معنی دار وجود داشت.(۲۵)
نوروزی در مطالعه خود عنوان کرد که رفتارهای سبک زندگی تحت تاثیر فرهنگ خانواده، محیط و سیستم های اقتصادی و اجتماعی است.(۲۶)و(۲۷)
مطالعات انجام شده در جهان:
در مطالعه ۱۰ ساله کوهورت در امریکا دیده شده که سطح تحصیلات پایین با کاهش فعالیت بدنی ارتباط معنی داری دارد.(۲۸)
سبک زندگی سالم، پرداختن به فعالیت جسمانی مهمترین و سودمندترین عوامل می باشد زیرا منابع سلامتی و اقتصادی فعالیت جسمانی انکارناپذیر است. منافعی که با شروع زودرس آن، بسیار وسیع و بسیط است و با شروع دیر رس آن نیز قابل دستیابی می باشد.(۲۹)
تحقیقات نشان داده که اگر ۱۰ درصد از بزرگسالان امریکایی شروع به فعالیت منظم جسمانی کنند ۶/۵ میلیون دلار سالانه ذخیره می شود. همچنین مطالعه قلب کپنهاک روی تعداد زیادی زن و مرد دوچرخه سوار نشان داد که آمار مرگ در این افراد ۳۹ درصد از افراد عادی کمتر است.(۳۰)
در مطالعه تورل و همکاران که در سال ۲۰۰۲ در استرالیا انجام شد، ارتباط معنی داری بین تحصیلات و در آمد خانوار با رفتارهای خرید غذا وجود داشت. خریداران غذا با سطح تحصیلات پایین و آنهایی که درآمد خانوار کمی داشتند، کمتر احتمال داشت که غذاهای به نسبت پر فیبر، کم چربی، کم نمک و کم شکر را بخرند. یافته های آن مطالعه پیشنهاد کرد که تفاوت های اقتصادی – اجتماعی در دانش تغذیه ای آنها دخیل هستند.(۳۱)
۴-۱- مقدمه پژوهش:
پژوهش حاضر یک مطالعه توصیفی میباشد که جهت بررسی سبک زندگی بیماران دیابت نوع ۲ از جهات مختلف ازجمله برخی از الگوهای تغذیهای و فعالیت بدنی طراحیشده است. در این فصل، مشخصات و طراحی پژوهش و نحوه انجام آن به طور مفصل ارائه می گردد.
۴-۲-نوع پژوهش
اپیدمیولوژیک توصیفی
۴-۳-جامعه پژوهش همراه با معیارهای ورود و خروج:
پژوهش حاضر یک مطالعه توصیفی میباشد که جهت بررسی سبک زندگی بیماران دیابت نوع ۲ از جهات مختلف ازجمله برخی از الگوهای تغذیهای و فعالیت بدنی طراحیشده است. جامعه پژوهش آن تمام افراد دیابتی نوع ۲ تحت پوشش مرکز بهداشتی درمانی شهری- شماره ۱۱ (مینودر) شهرستان قزوین در سالهای ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ میباشد. معیارهای ورود به مطالعه عبارتاند از:
۱ – حداقل یک سال از زمان تشخیص قطعی بیماری دیابت نوع ۲ آنها گذشته باشد تا بهنوعی سبک زندگی آنها تحت مواردی همچون آموزش، فرصت تغییرات احتمالی را داشته باشد.
۲ – نمونهها در گروه سنی ۳۰ تا ۷۵ سال قرار داشته باشند، چراکه بر اساس تحقیقات انجامشده سن شایع شروع دیابت نوع ۲ از ۳۰ سالگی به بعد و مخصوصاً ۳۵ تا ۴۰ سال میباشد و در سنین بالاتر از ۷۵ سال نیز سبک زندگی بیتأثیر از مداخلاتی همچون سن بیماریهایی که با افزایش سن احتمال بروز بیشتری دارند، نخواهد بود.
۳- در ۵ سال گذشته محل زندگی و سکونت آنها در شهر قزوین بوده باشد تا باگذشت زمان موردنظر، احتمال تأثیرات قومیتی و جغرافیایی کم ر نگ تر شده باشد.
معیارهای خروج از مطالعه نیز داشتن اختلال روانی شناختهشده وابتلا به بیماریهای مزمن دیگر ازجمله سرطان و آسم در نظر گرفته شد.
۴-۴-روش نمونهگیری و حجم نمونه:
جامعهی موردمطالعه بیماران دیابتی مراجعهکننده به مرکز بهداشتی درمانی مینودر میباشند.
اطلاعات حاصل از پژوهش مذکور از طریق پرسشنامه تکمیل گردید.
۴-۵-روش گردآوری دادهها:
مصاحبه با یکایک بیماران دیابتی تحت پوشش مرکز بهداشتی درمانی مینودر طی سالهای ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳
۴-۶- ابزار گردآوری دادهها:
جمعآوری دادهها به کمک پرسشنامهی استاندارد با عنوان بررسی سبک زندگی بیماران دیابتی نوع ۲ و برخی عوامل مؤثر بر آن صورت گرفت.(پیوست)
۴-۷-روش تجزیهوتحلیل دادهها:
دادهها با استفاده از برنامه آماری SPSS نسخه ۲۰ تجزیهوتحلیل شد. از روشهای آماری توصیفی، بهره گرفته شد.
۴-۸-مکان و زمان مطالعه
پژوهش حاضر، در مرکز بهداشتی درمانی شهری مینودر قزوین و در طی سالهای ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ انجام گرفت.
۴-۹-محدودیتهای پژوهش
انجام هماهنگیهای لازم با مسئول مرکز بهداشت شهید بلندیان قزوین کارشناس مسئول بیماریهای غیر واگیر شهرستان
(جهت رفع محدودیت، انجام مکاتبه و گفتگوی حضوری با مسئولین مذکور، با تأکید بر هدف کاربردی پژوهش حاضر صورت گرفت.)
۴-۱۰-ملاحظات اخلاقی
- کسب رضایت شفاهی از شرکتکنندگان
- عدم ثبتنام شرکتکنندگان بر روی پرسشنامه
- محرمانه نگهداشتن اطلاعات
- حفظ امکان کنارهگیری افراد موردمطالعه از مطالعه در هر زمان
۴-۱۱-تعریف واژهها:
فراوانی:
در آمار برای تکرار پیشامدهای حاصل از یک آزمایش، فراوانی تعریف میکنند. فراوانی یک داده، به تعداد دفعات تکرار آن داده گفته میشود.
سبک زندگی:
واژه ایست که برای معرفی نحوه و شرایط زندگی انسان استفاده می گردد .
دیابت:
معنی لغوی آن قیف یا آبراهه میباشد ، چون بیماران دیابتی آب زیاد ی می نوشند.
دیابت یا مرض قند نام بیماریی است که در آن پر ادراری بیمار ناشی از افزایش سطح قند در خون و دفع آن در ادرار میباشد و طبق استاندارهای فعلی زمانی شخص مبتلا به دیابت تلقی میشود که حداقل ۲ آزمایش قند خون ناشتا به میزان ۱۲۶ یا بیشتر داشته باشد.
یافتهها:
در این مطالعه توصیفی درمجموع از ۳۲۰ بیمار مبتلا به دیابت شیرین (نوع ۲) به کمک پرسشنامهای استاندارد که تنها توسط یک نفر کارشناس طی مصاحبه با بیماران تکمیل میشد، اطلاعات جمعآوری گردید.
طبق آمار و شواهد مستند موجود، بیش از ۷۵% از جمعیت سرپرستان خانوارهای تحت پوشش منطقه مینودر را افرادی با مشاغل مختلف کارگری شامل میشوند. میانگین سنی در ۳۲۰ بیمار دیابتی موردمطالعه، ۵۵ سال بود و بیشترین گروه را متولدین سالهای ۱۳۳۵ الی ۱۳۳۹ شامل میشدند.(جدول و نمودار شماره ۱)
جدول شماره ۱(توزیع فراوانی گروههای سنی)
درصد | توزیع فراوانی | گروه سنی |
۳/۰ | ۱ | ۱۳۱۹-۱۳۱۵ |
۵۶/۱ | ۵ | ۱۳۲۴-۱۳۲۰ |
۳۷/۱۴ | ۴۶ | ۱۳۲۹-۱۳۲۵ |
۱۸/۱۷ | ۵۵ | ۱۳۳۴-۱۳۳۰ |
۱۲/۲۳ | ۷۴ | ۱۳۳۹-۱۳۳۵ |
۲۵/۲۱ | ۶۸ | ۱۳۴۴-۱۳۴۰ |
۰۶/۱۴ | ۴۵ | ۱۳۴۹-۱۳۴۵ |
۵/۷ | ۲۴ | ۱۳۵۴-۱۳۵۰ |
۳/۰ | ۱ | ۱۳۵۹-۱۳۵۵ |
نتیجه گیری:
فهم طبیعت و رفتار انسان نقطه شروع اصلاح رفتارهای او است (۱۴) گستره سلامت و بیماری از یکسو نتیجه روابط فرد با محیط، گروههای اجتماعی و ساختارهای جامعه (در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و…) است و از سوی دیگر با ویژگیهای فرد ازنظر تطابق فردی در ابعاد ارگانیکی و ذهنی در ارتباط مستقیم است.(۱۵)
سازمان جهانی بهداشت واژه “سبک زندگی ” را سبک زندگی بر اساس الگوهای مشخص و قابلتعریف رفتار میداند که از تعامل بین ویژگیهای شخصی، برهمکنش روابط اجتماعی، شرایط محیطی و موقعیتهای اجتماعی – اقتصادی حاصل میشود. تعریف WHO میگوید برای ارتقای سلامتی و توانمند کردن مردم جهت تغییر سبک زندگیشان نهتنها باید بر افراد تمرکز کرد، بلکه باید شرایط اجتماعی را هم در نظر گرفت. سازمان جهانی بهداشت اعتقاد دارد که سبک زندگی ایده آل وجود نداشته و بسیاری از عوامل تأثیرگذار بر سبک زندگی برای هر فرد ویژه خود اوست.(۱۶)
مؤلفههای شناختهشده مؤثر در سبک زندگی در دنیای علمی امروز، عبارتاند از: فعالیتهای فیزیکی، اوقات فراغت، خوابوبیداری، روابط اجتماعی، روابط خانوادگی، معنویت، ایمنی و آرامش، تغذیه و… که هرکدام بهمنزله بزرگراهی از راههای زندگی افراد شمرده میشوند. سبک زندگی باید بهصورت یک ترکیب پیچیده از کارها و عادتهای رفتاری در افراد و گروهها مورد توجه قرار گیرد، بخصوص با توجه به شالوده فرهنگی و شرایط اجتماعی – اقتصادی و روابط اجتماعی و شخصیت آنها.
بیماری دیابت بهعنوان شایعترین بیماری متابولیک با شیوعی رو به افزایش که پیشبینی میشود تعداد مبتلایان آن از سال ۱۳۷۴ تا سال ۱۴۰۰ در جهان حدود ۱۲۰ درصد رشد یابد، با ایجاد هزینههای مستقیم بین ۵/۲ تا ۱۵ درصد کل بودجه بهداشتی کشور و هزینههای غیرمستقیم تا چند برابر و هزینههای نامحسوس غیرقابل برآورد، پدیدآورنده عوارض ناتوانکننده همچون عوارض چشمی، کلیوی، عصبی و پای دیابتی، بیماریهای ایسکمیک قلبی، فشارخون و … مسئول مرگ ۴ میلیون نفر در سال و ۹ درصد کل مرگهای جهان میباشد شیوع بیماری دیابت طبق آمارهای قبلی حدود ۲/۷ درصد در جمعیت بالای ۳۰ سال نشان از اهمیت بسیار زیاد این بیماری در کشور ما میباشد این در حالی است که پیشبینی میشود با آمارهای فعلی رقم مبتلایان حدوداً دو برابر شده و تعداد بیماران دچار عارضه نیز رو به افزایش است؛ و بیش از ۹۵ میلیارد ریال در سال هزینه این عوارض میباشد. لذا باوجوداینکه ما به نقش محیط زندگی کاملاً واقف هستیم، ولی افراد تصمیمات زیادی میگیرند که بر سلامت آنها تأثیرگذار است. مفاهیم تغییرات رفتاری، شکلگیری عادتها و گسترش سبک زندگی، اساس پرمعنا برای ایفای نقش آموزش بهداشت و ارتقای سلامت به وجود میآورد.(۱۷) در این شرایط و با نیت پیشگیری از این بیماری با آموزش و فرهنگسازی و درنهایت درمان بهموقع بیماران و پیشگیری از عوارض ناتوانکننده و خانمانبرانداز دیابت، میتواند تلاش و سعی خود را بر این نهاد که با انجام پروژههای مختلف پژوهشی و روشهای درمانی مناسب و همچنین رسیدگی بهموقع به بیماران از یکسو و ایجاد تغییرات تدریجی در سبک زندگی که به میزان قابلتوجهی در بروز این بیماری نقش دارد، از سوی دیگر به مقابله با این بیماری شایع غیر واگیر پرداخت.(۱۸)
در این میان آگاهی از ویژگیهای هر یک از اقشار گروههای شغلی، راه سیاستگزاران سیستم بهداشتی درمانی را در امر مقابله با این بیماری هموار خواهد ساخت.
طبق اطلاعات مندرج در جدول شماره ۱ میانگین سن بیماران موردمطالعه ۵۵ سال است که اغلب آنها در متولدین سالهای ۱۳۳۹-۱۳۳۵ قرار دارند . بین سن و ابتلا به دیابت ارتباط معنی داری مشاهده شد.
همچنین ازنظر جنسی، با بررسی ارتباط بین ۲ عامل جنسیت و خطر کلی بیماری دیابت، اختلاف آماری معنیداری دیده نشد و مرد یا زن بودن بهعنوان یک ریسک فاکتور خودش را نشان نداد.
بیسواد بودن تعداد زیادی از بیماران میتواند احتمال نبود آگاهی لازم برای برخورداری از سبک زندگی مناسب و همچنین عدم توجه به کسب اطلاعات درست از منابع معتبر مثل کتب علمی آموزشی و اینترنت را نشان دهد.
بررسی جداول یافتهها حاکی از آن است که بهعنوان نمونه فقط در ۹/۰ درصد موارد اولین منابع کسب اطلاعات بیماران بهرهگیری از اینترنت بوده و حتی فقط در ۱/۲ درصد بیشترین منبع اطلاعاتی، اینترنت محسوب شده است. درحالیکه هم اولین و هم بیشترین منبع اطلاعات بیمار، در درجه اول پزشک و سپس کارکنان مراکز بهداشتی درمانی بوده است.
عدم وجود برنامه ورزشی مناسب در ۵/۶۱ درصد از بیماران، نشانگر لزوم توجه ویژه به این مورد و جلبتوجه سیاستگزاران به ایجاد فضاهای مناسب ورزشی و ترغیب افراد، خصوصاً این دسته از بیماران منطقه کارگر نشین مینودر قزوین میباشد. اینها همه در حالی است که یافتههای حاصل از پژوهشهای متفاوت از جمله نتایج اعلام شده از سوی مرکز تحقیقات غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران ، درسال۱۳۹۰ نشان داده که داشتن فعالیت بدنی مناسب میتواند تا ۱۵ در صد از بروز سالیانه دیابت بکاهد.
یافتههای حاکی از آن بود که در برخی موارد رژیم غذایی بیماران دیابتی تحت پوشش مرکز بهداشتی درمانی مینودر، درزمینه مصرف میوه و همچنین سبزیجات نامطلوب بوده و بهعنوان نمونه تنها ۱۸ درصد از بیماران، به میزان صحیحی از میوه در طول روز استفاده میکنند.
برای مقابله با عادات غلط غذایی، مصرف غذاهای چرب، مصرف کم میوه و سبزی، مواد شیرین و سایر رفتارها و عادات غذایی نادرست، آموزش بهداشت باید درصدد ایجاد آگاهی و نگرش مناسب برآید که پیامد آن ایجاد رفتار صحیح غذایی است.
ارائه پیشنهادات:
- ازآنجاکه بررسی و تفسیر تمامی ابعاد سبک زندگی بیماران دیابتی در این پژوهش امکانپذیر نبود، پیشنهاد میشود پژوهشگران علاقهمند ضمن استفاده از یافتههای این مطالعه به ادامه امر در این منطقه و مقایسه نتایج با دیگر اقشار جامعه بپردازند.
- ارائه نتایج به سیاستگزاران سیستم بهداشتی درمانی جهت اطلاع از وضعیت فعلی ورزش و فعالیتهای بدنی این قشر از جامعه قزوین و جلب مشارکت ایشان برای ایجاد فضاهای ورزشی مناسب و ترغیب مردم به این کار
- پررنگ ساختن فعالیتهای آموزشی مراکز بهداشتی درمانی در مناطق کارگر نشین و کمسواد، بهخصوص ترغیب پزشکان به امر آموزش
- ریشه یابی علل رژیم غذایی نامناسب در اغلب بیماران مورد مطالعه( نداشتن اگاهی یا فقر مادی؟)