تعداد وسیله نقلیه که در یک مدت زمان از یک نقطه عبور میکند یا تعداد مشخص از وسایل نقلیه که از یک قسمت از یک جاده یا خط جاده در زمان مشخص عبور میکنند.
ماکزیمم حجم ترافیک ساعتی در سال: حداکثر حجم ساعتی که در یک نقطه از جاده و در یک سال معین اتفاق میافتد.
حجم ساعتی طرح: حجم ساعتی است که توسط مهندسین برای طرح هندسی راهها مورد استفاده قرار میگیرد، روش متداول این است که برای طراحی حداکثر مرتبه ۳۰ ام حجم ساعت که در سال طراحی ممکن است بروز کند انجام شود.
در صورتی که آمارگیری برای کل یک سال انجام شده باشد و max مرتبه سی ام را بتوان بدست آورد با انتخاب ضریب رشد مناسب میتوان حجم ساعت طرح را پیدا کرد چون معمولا دستگاههای شمارش دائمی موجود نسبت سعی میشود رابطه ای بین D.H.V و A.D.T پیدا کرده ضریبی که برای این رابطه میتوان پیدا کرد برای راههای درون شهری بین ۰۷/۰ تا ۱۸/۰ و برای راههای برون شهری ۱۲/۰ تا ۱۸/۰ میباشد. مقدار متوسط برای راههای شهری ۱۱/۰ و برای راههای خارج شهری ۱۵/۰ انتخاب میشود.
ترافیک ساعت اوج:
حداکثر حجم ترافیک است که در ساعتهای شلوغ در مسیرهای مختلف در یک تقاطع یا خیابان شهری اتفاق میافتد.
دانسیته ترافیک ( چگالی ترافیک )
تعداد وسیله نقلیه ای که در یک لحظه مشخص واحد طول یک خط عبور یا خطوط عبور یک جاده را اشغال میکنند، دانسیته گفته میشود که بر حسب وسیله نقلیه در مایل یا وسیله نقلیه در کیلومتر بیان میشود. دانسیته معیار بهتری برای نشان دادن وضعیت یک راه تا حجم ترافیک است زیرا با زیاد شدن تراکم کم میشود یعنی وقتی تراکم به حداکثر میرسد ( راه بندان ) دانسیته ماکزیمم میباشد در صورتی که حجم صفر است.
دانسیته بحرانی:
دانسیته ترافیک برای یک خط عبور یا کل راه وقتی که حجم به حداکثر خود ( ظرفیت ) میرسد اگر دانسیته از این حجم بیشتر شود حجم ترافیک شروع به کم شدن میکند. دانسیته بحرانی در حالتی اتفاق میافتد که کل ترافیک در حال حرکت با یک سرعت مساوی باشد.
کاربرد مطالعات حجم ترافیک:
اطلاعات به دست آمده از حجم ترافیک در برنامه ریزی ترافیک، طراحی، عملکرد و تحقیقات بی اندازه مهم است نوع اطلاعات مورد نیاز بسته به کاربرد آن میتواند تغییر کند.
۱ـحجم کل ترافیک سالیانه بر حسب وسیله نقلیه در سال در موارد زیر استفاده میشود:
ـ تعیین میزان مسافرت سالیانه برحسب وسیله نقلیه در کیلومتر به عنوان معیار اقتصادی
ـاندازه گیری و مشخص کردن روند تغییرات حجم ترافیک
ـمحاسبه میزان تصادف به نسبت حجم ترافیک در طول راه.
ـتخمین میزان درآمد از استفاده کنندگان جاده
۲ـحجم ADT و AADT بر حسب وسیله نقلیه در روز برای برنامه ریزی جادهها ( مانند ایجاد سیستم بزرگراهها )، سیستم خیابانهای اصلی و انتخاب بهترین مسیر برای توسعه یا ایجاد یک خیابان اصلی.
ـبرنامه ریزی جهت بررسی نیاز توسعه و اولویت توسعه خیابانها
ـاندازه گیری مقدار نیاز موجود به یک خیابان یا جاده
۳ـ حجمهای ساعتی بر حسب وسیله نقلیه در ساعت برای:
ـ طرح هندسی در رابطه با تعیین تعداد و عرض خطهای عبوری، جداسازی ترافیک.
ـطرح تقاطع یا طرح ورودیها و خروجیها
ـ برآورد کمبود ظرفیت
ـتوجیه، برنامه ریزی و نصب وسایل کنترل ترافیک مانند چراغ راهنمایی، تابلوها و علامتگذاری رویه
ـتهیه برنامه برای عملکرد ترافیک مانند مشخص کردن خیابانهای اصلی، خیابانهای یکطرفه و مسیر دادن ترافیک
ـتوجیه ضوابط مقررات دیگر مانند ممنوعیت پارکینگ، گردش و توقف
۴ـحجمهای طبقه بندی شده بر حسب انواع وسیله نقلیه، تعداد محورها و وزن و ابعاد به منظور:
ـ طرح هندسی در مورد حداقل مسیرهای گردش، فاصله ایمنی، شیبها و. ..
ـطرح سازه ای رویه، پلها و سایر تسهیلات مشابه
ـ تحلیل ظرفیت در تعیین اثر وسایل نقلیه سنگین
ـ تخمین میزان درآمد از استفاده کنندگان از جاده
ـاصلاح شمارشهای ماشین
۵ـ حجمهای کوتاه مدت با زمانهای کمتر از یک ساعت (۵، ۶، ۱۰ و ۱۵ دقیقه ای ) برای:
ـتعیین تردد ماکزیمم
ـمشخص کردن تغییرات تردد در ساعتهای اوج
ـ تعیین محدودیتهای ظرفیتی در مناطق شهری
۶ـشمارشهای حجم در تقاطعها برای اهداف زیر:
ـکل ترافیک که از شاخههای مختلف وارد تقاطع میشوند.
ـ حجم ترافیک که در هر مسیر ممکن در تقاطع حرکت میکند.
ـطبقه بندی بر حسب نوع وسیله نقلیه
ـتغییرات کل ترافیک نسبت به زمان
روشهای اندازه گیری حجم ترافیک:
۱ـشمارشهای دستی
۲ـروش اتومبیل مشاهده گر
۳ـروشهای شمارش ماشینی
شمارشهای دستی:
در این شمارش از افراد مشاهده گر استفاده میشود که معمولا با شمارش و علامتگذاری روی کاغذ انجام میشود. برای حجمهای سنگین ترافیک ممکن است از وسایل مکانیکی دستی نیز استفاده شود. شمارشهای دستی برای تعیین موارد زیر مورد استفاده قرار میگیرد:
ـترافیک گردشهای مختلف در یک تقاطع
ـطبقه بندی ترافیک
ـ مطالعات سرنشین ( تعداد متوسط سرنشین وسایل نقلیه )
ـشمارش عابرین
ـشمارش در بزرگ راهها
شمارشهای دستی معمولا گران تمام میشود و تحت تاثیر محدودیتهای ناشی از عوامل انسانی است. برنامه ریزی شمارش دستی برای گردشهای مختلف و طبقه بندی ترافیک و یا عابرین در زمانهای زیر انجام میشود:
۱۲ ساعته: ۷ صبح تا ۷ بعدازظهر
۸ ساعته، ۷ تا ۱۱ صبح و ۲ تا ۶ بعدازظهر
۴ ساعته: ۷ تا ۹ صبح و ۴ تا ۶ بعدازظهر
شمارشهای ماشینی:
شمارش را با دستگاههای مختلف نیز میتوان انجام داد و حجم کل، حجم در جهات مختلف، حجم در هر خط عبور را بسته به نوع دستگاه موجود به دست آورد. این دستگاهها از دو قسمت شمارش گر و شناسگر یا شاخص تشکیل شده است که پس از عبور یک وسیله نقلیه موج یا پالس ایجاد شده به شمارش گر منتقل میشود این دستگاهها به دو صورت دائمی یا ثابت و موقت یا قابل حمل استفاده میشود.
شمارش گر دائمی برای بدست آوردن شمارشهای کنترل کننده و به طور دائمی نصب میشوند. برای شمارشهای دائمی قسمت شناس گر از انواع زیر مورد استفاده قرار میگیرد. ۱ـشناس گر تماس الکتریکی ۲ـ شناسگر فتو الکتریکی ۳ـشناسگر راداری ۴ـ شناسگر صوتی ۵ـشناسگر مغناطیسی
شمارش گرهای قابل حمل:
این دستگاهها برای بدست آوردن شمارشهای موقت یا کوتاه مدت مورد استفاده قرار میگیرند و از شمارش گر الکتریکی برای شمارش استفاده میکنند.
برنامه شمارش:
۱ـبرنامه شمارش در راههای خارج شهری: ( روش BPR)
بررسی راههای خارج شهری به صورت زیر میباشد:
ـایستگاههای دائمی: بین ۳۰ تا ۴۰ ایستگاه دائمی برای تمام راههای یک استان مورد نیاز میباشد. محل این ایستگاهها باید طوری انتخاب شود که شکل کل حرکت ترافیک را در هر نقطه نشان دهد، زیرا از اطلاعات آن برای تعمیم آمارهای کوتاه مدت سایر ایستگاهها استفاده میشود.
ـایستگاههای شمارش کنترل: این ایستگاهها برای مشخص کردن خصوصیات فصلی و روزانه حجم ترافیک میباشد و از اطلاعات آن برای تعمیم اطلاعات بدست آمده از ایستگاههای پوشاننده استفاده میشود. دو نوع شمارش کنترل پیشنهاد میشود.
۱ـشمارش کنترل اصلی: شمارشها هر ماه یا هر ۲ ماه و در هر مرتبه ۳ روز هفته و یک روز تعطیل با شمارش گرهای ثابت انجام میشود. برای هر ۹۰ ایستگاه پوشاننده معمولا یک ایستگاه کنترل اصلی لازم است.
۲ـشمارش کنترل فرعی: این شمارشها ۴ تا ۶ مرتبه در سال و هر مرتبه ۴۸ ساعت در روزهای هفته ( به جز روزهای تعطیل ) با شمارش گرهای ثابت انجام میشود. ۲ دستگاه کنترل فرعی برای هر ۹۰ ایستگاه پوشاننده معمولا لازم است.
ـایستگاههای شمارش پوشاننده:
این دستگاهها برای بدست آوردن اطلاعات کافی برای تخمین نسبت ADT در هر مقطع جاده لازم است. این نوع شمارش برای راههایی که ADT آنها کمتر از ۲۵ میباشد انجام میشود. شمارشها برای ۴۸ ساعت ( یا حداقل ۲۴ ساعت ) یکبار در سال و در روزهای هفته به جز روزهای تعطیل و با شمارش گرهای غیر ثابت انجام میشود. برای بدست آوردن تعداد ایستگاه لازم میتوان طول کل راههای خارج شهری استان را بر ۶ تقسیم کرد. اگر یک استان ۶۰۰۰ جاده داشته باشد، ۱۰۰۰ ایستگاه پوشاننده، ۲۲ ایستگاه کنترل فرعی و ۱۱ ایستگاه کنترل اصلی لازم دارد.
ـ شمارشهای طبقه بندی: این نوع شمارش برای مشخص کردن ترکیب ترافیک در بعضی ایستگاههای کنترل انجام میشود. برنامه پیشنهادی برای این شمارش عبارت است از:
۱ـ جادههایی که حجم ترافیک آنها ۲۰۰۰ وسیله نقلیه در روز یا بیشتر باشد، یک شمارش ۲۴ ساعته در دو روز هفته به علاوه یک ۵ شنبه و جمعه، ۶ مرتبه در سال به صورت ۲ ماه یک بار انجام میشود.
۲ـدر بقیه ایستگاهها، یک شمارش ۱۴ ساعته در یک روز هفته به علاوه یک ۵ شنبه و جمعه، یک مرتبه در هر فصل سال انجام میشود.
۳ـدر بقیه ایستگاهها یک شمارش ۸ ساعته در یک روز هفته ( به جز تعطیلی ) و یک مرتبه در هر فصل سال انجام میشود.
برنامه شمارش در مناطق شهری: شمارش در مناطق شهری با مناطق خارج شهری به خاطر شکل خاص جریانهای ترافیک در مناطق شهری متفاوت است. روشی که وجود دارد به صورت زیر میباشد:
ـتقسیم بندی خیابانها: اصل قدیم در برنامه ریزی شمارش تقسیم بندی خیابانهاست که شامل خیابانهای اصلی که در برگیرنده بزرگراهها، شریانهای اصلی، خیابانهای جمع آورنده میباشد و خیابانهای فرعی ( محلی ) که ممکن است به نواحی مسکونی تجاری و یا صنعتی منتهی شود.
ـشمارشهای کنترل: این شمارش ضرایب کنترل لازم را برای نوشتن تمام حجمها بر یک اساس به دست میدهد. شمارشهای کنترل در ایستگاههای زیر مشخص میشود:
۱ـ ایستگاههای کنترل اصلی: که برای نمونه گیری از ترافیک در خیابانهای اصلی این ایستگاهها انتخاب میشود یک ایستگاه برای هر خیابان اصلی باید در نظر گرفته شود. حداقل مدت و تناوب شمارش یک شمارش ۲۴ ساعته ماشینی در هر دو جهت و هر ۳ سال یک مرتبه میباشد.
ـایستگاههای کنترل فرعی: که برای نمونه گیری از ترافیک گروههای مختلف خیابانهای فرعی میباشد حداقل ۳ ایستگاه برای هر گروه از خیابانهای فرعی طبق تقسیم بندی فوق لازم است. یک شمارش ۲۴ ساعته ماشینی و هر دو سال ۱ مرتبه باید انجام شود.
ـایستگاههای شمارش کلیدی: ایستگاههای انتخاب شده ای از ایستگاههای کنترل اند که برای بدست آوردن تغییرات روزانه و فصلی حجمها مورد استفاده قرار میگیرند. حداقل یک ایستگاه کلیدی در هر گروه خیابانهای اصلی یا فرعی باید انتخاب شود.
شمارش در این ایستگاهها به صورت ۷ روزه، سالیانه و همچنین ۲۴ ساعته در یک روز هفته، در هر ماه یا هر فصل انجام میشود.
ـشمارشهای پوشاننده: که برای بدست آوردن ADT در کل سیستم خیابانها مورد استفاده قرار میگیرد. در خیابانهای اصلی یک شمارش ۲۴ ساعته، در یک روز هفته در هر ایستگاه کنترل باید انجام شود. چون تنها جمع کل ترافیک ۲۴ ساعته لازم است میتوان از ایستگاهها غیر ثابت استفاده کرد. این شمارش هر ۴ سال یکبار انجام میشود.
در خیابانهای فرعی یک شمارش ۲۴ ساعته برای هر Km5/1 خیابان فرعی و با دستگاه غیر ثابت باید انجام شود. اگر شرایط محلی ایجاب کند میتوان شمارشها را تکرار کرد. روش اتومبیل مشاهده گر را میتوان در این حالت مورد استفاده قرار داد.
ـ شمارشهای حلقه ای ناحیه مرکزی تجاری ( منطقه CBD): این شمارشها برای اندازه گیری میزان فعالیت حمل و نقل ایجاد شده توسط ناحیه مرکزی تجاری شهرها روی یک حلقه فرعی اطراف ناحیه مرکز انجام میشود. این شمارشها هر دو سال یک بار باید تکرار شود.
ـشمارشهای مرزی: برای شناسایی تغییرات طولانی مدت حجم و جهت حرکت ترافیک در اثر تغیرات عمده در کاربری زمین اتفاق میافتد انجام میشود. این خط مرزی میتواند یک خیابان، رودخانه، خط آهن و. .. باشد. شمارشهای مرزی هر ۳ سال یک مرتبه باید انجام شود.
خصوصیات حجم ترافیک:
حجمهای ترافیک با توجه به متغیرهای مشخص موجود خصوصیات کلی را نشان میدهند.
۱ـمتغیرهایی که در خصوصیات حجم موثراند عبارتند از:
۱ـنوع طبقه بندی خیابان یا جاده شامل راههای خارج شهری که از راههای بین استانی، استانی و منطقه ای تشکیل شده اند و راههای شهری که از بزرگراهها، شریانها، جمع کننده و خیابانهای مسکونی تشکیل شده است.
۲ـنوع استفاده بین شهری و یا بین استانی است. کشاورزی یا تفریحی، تجاری یا چند منظوره است.
۳ـترکیب ترافیک
۴ـتغییرات زمان شامل ساعتهای یک روز، روزهای هفته یا ماههای سال
۲ـخصوصیات جادههای خارج شهری که در جادههای مختلف دیده میشود. مثلا یک جاده تفریحی با ترافیک سنگین در تابستان و نقطه اوج در تعطیلی آخر هفته و یا یک جاده چند منظوره بین استانی بدون داشتن نقطه اوج که ممکن است در بعضی از فصول به خاطر سفرهای طولانی تفریحی بیشتر در آن فصل اوج داشته باشد.
۳ـخصوصیات راههای شهری که با خصوصیات راههای خارج شهری در این مسئله متفاوت است زیرا که حجمها خیلی زیادتر بوده و معمولا در بعضی ساعتهای روز متمرکز تر میباشند به طوری که حجمهای ساعت اوج در خیابان شعاعی معمولا خیلی زیاد و جهت دار میباشد در حالی که در خیابانهای محیطی چنین نقاط اوج وجود ندارند. مدت تردد اوج ممکن است تغییر کند و مقدار آن در برنامه ریزی چراغهای راهنمایی موثر است. یک حجم ماکزیمم با مدت زیاد خیلی بحرانی تر است نسبت به یک ماکزیمم بیشتر ولی با مدت کوتاه است.
در یک حجم یک ساعته تردد ممکن است به طور قابل ملاحظه ای تغییرات داشته باشد و به طوری که در ۱۵ دقیقه حداکثر به ۴۰% حجم ساعتی برسد.