رشد فزاینده جمعیت از یکسو و کاهش وسعت اراضی کشاورزی از سوی دیگر، برنا مه ریزان بخش کشاورزی را بر آن می دارد تا در جهت تامین غذا به عنوان یکی از ضروری ترین نیاز انسانها چاره اندیشی کنند. در این میان افزایش وسعت اراضی زراعی به دلیل محدودیت منابع آبی و خاکی مقدور نبوده و تنها راهی که باقیست همان افزایش تولید در واحد سطح است. در همین راستا وزارت جهاد کشاورزی به عنوان متولی بخش کشاورزی و منابع طبیعی کشور موظف است راهکارهای بهره وری از منابع تولید را مهندسی و متناسب با توانمندیهای موجود منابع انسانی ارائه کند. یکی از زیرمجموعه های وزارت که ارتباط مستقیم با این ماموریت دارد سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی است. این سازمان سه ماموریت اساسی تولید، نشر و کاربردی کردن دانش را با رعایت ملاحظاتی چون تولید محصول سالم و توسعه پایدار کشاورزی بر عهده دارد و بر این اساس باید از تمامی ظرفیتهای بخش برای نیل به این مقصود استفاده بهینه نماید. معاونت آموزش و ترویج به عنوان یکی از زیرمجموعه های کلیدی سازمان می تواند ضمن تعامل سازنده با زیربخش تحقیقات و اجرا، موجبات نشر دانش کاربردی را در عرصه، محقق سازد.
بر همین مبنا، دفترترویج کشاورزی و منابع طبیعی با اعتقاد به این مهم، در نظر دارد ضمن ایجاد هماهنگی و ارتباط مؤثرتر ترویج با تحقیق، و اجرا و در نظر گرفتن محوریت تولید کنندگان، از طریق ارتقای دانش برخاسته از تحقیقات کاربردی وتوسعه مهارت مخاطبان، آنها را به مرزهای توسعه دانش و مهارت و به تبع آن توسعه کشاورزی، نزدیک نماید. برای نیل به این مقصود، تا کنون روشهای متنوعی در ادبیات موضوع نشر، ارائه شده اما در این میان، طرحهای تحقیقی ترویجی به عنوان یکی از روشهای قابل اتکا، شیوه بسیار موثری است که در صورت برنامه ریزی و هماهنگی منسجم مولفه های طرح مذکور، می تواند ضمن کمک در دستیابی به اهداف مطروحه، به بهبود مهارتهای مخاطبان کمک شایانی نماید. همچنین ملی بودن طرح و پیشینه محکم آن از یک سو و نگاههای متفاوت به نحوه اجرای آن، در مجموع سبب شده تا تدوین چارچوب اجرایی متقن و جامعی در این زمینه، در دستور کار معاونت آموزش و ترویج قرار گیرد. لذا پس از بازنگری هایی مکرر کارشناسان ذیربط، آیین نامه ای برای اجرا در سطح کلیه استانهای کشور تهیه شده که در پی می آید.
الف) تعریف طرح مشترک تحقیقی- ترویجی
طرح مشترک تحقیقی- ترویجی عبارت از طرحی است که در آن نتایج حاصله از طرحهای تحقیقاتی پایان یافته (در زمینه های مختلف کشاورزی) با همکاری محقق و کارشناس ترویج در واحد های تولیدی بهره برداران مورد بررسی قرار می گیرد تا بدین وسیله ضمن حصول اطمینان از تطابق و کاربرد این نتایج در شرایط زارع یا تولیدکننده زمینه مناسبی برای آشنایی کارشناس، مروج و مددکار ترویجی با یافته های جدید و همچنین آشنایی محقق با مسائل تولید در سطح مزارع کشاورزان فراهم شود. بدیهی است که در صورت موفقیت یافته در این مرحله، تعمیم و توسعه آن با استفاده از سایر روشهای ترویجی ادامه خواهد یافت.
ب) اصول کلی طرحهای تحقیقی- ترویجی
- طرح باید در زمینه مسائل مربوط به کشاورزی و فعالیتهای مرتبط با آن و در مورد محصولات و موضوعات غالب و اقتصادی منطقه بوده و از سودآوری آن اطمینان حاصل شده باشد. همچنین طرح نباید با الگوی کلی کشاورزی منطقه مغایرت داشته باشد.
- روشهای اجرایی طرح با فرهنگ و سنن اجتماعی منطقه منافات نداشته باشد.
- بایستی اطمینان حاصل شود که در صورت مثبت بودن نتیجه طرح، کشاورزان می توانند در حد لازم به فناوری مورد نظر در مؤسسات یا بازار، دسترسی داشته باشند.
- کشاورزان محل باید از ابتدای اجرای طرح مشترک تحقیقی- ترویجی در جریان اجرای آن قرار گیرند.
- کلیه طرحهای مشترک تحقیقی- ترویجی دارای توجیه اقتصادی باشند. (در روش بررسی اثرات اقتصادی طرح به آن اشاره خواهد شد. )
- از آنجا که انجام تحقیقات در مورد بعضی از محصولات زراعی، تنها در مناطق عمده کشت آنها منظور شده است، لذا برای اجرای طرح تحقیقی- ترویجی برای مناطق مشابه، لازم است با نظر مؤسسه تحقیقات ذیربط و بر اساس نتایج تحقیقاتی حاصله از توصیه های منطقه ای اقدام گردد و یا بهتر است ابتدا یک سال به عنوان طرح تحقیقات ناحیه ای در محل مطابقت داده شود. (در پایان این دستورالعمل، طرحهای تحقیقات ناحیه ای توضیح داده شده است)
- تعداد تیمارهای مورد بررسی در طرحهای تحقیقی- ترویجی با توجه به حذف طرح های تحقیقی تطبیقی حداکثر سه تیمار می باشد که همراه شاهد حداکثر چهار تیمار خواهد بود.
- در مواردی که تیمار مورد نظر، ترکیبی از دو فاکتور باشد که اثر متقابل دارند (به عنوان مثال روش شخم و نوع آبیاری) تلفیق دو فاکتور بعنوان یک تیمار مرکب تلقی و با روش زارع مورد مقایسه قرار میگیرد.
- محل و اندازه واحدهای مورد مقایسه (طرح و شاهد) بسته به نوع محصول و ماهیت طرح و یا تیمار مورد مقایسه طوری انتخاب شود که در حد متعارف بوده به طوری که هم مراقبتهای زراعی لازم در آن امکان پذیر باشد و هم از نظر آموزشی و ترویجی قابل قبول باشد. (مثلاً برای محصولات زراعی مختلف، قطعه طرح و شاهد هر کدام ۲۰۰۰ متر مربع تا یک هکتار در نظر گرفته شود) همچنین اندازه قطعات برای تیمار مورد توصیه و شاهد یکسان باشد. فاصله مناسب نیز بین قطعه مورد توصیه و شاهد رعایت شود. (۲ تا ۵ متر)
- در طرحهای مشترک تحقیقی- ترویجی ترجیحاً محققان یا کارشناسانی انتخاب شوند که مجری طرحهای تحقیقاتی اولیه در زمینه مورد نظر بوده اند.
- در ادامه هر طرح تحقیقاتی کاربردی، مرحله تحقیقی- ترویجی آن نیز از قبل در نظر گرفته شود و اعتبارات مناسب آن نیز پیش بینی شود.
- در کدگذاری و شماره طرح طوری عمل شود که ارتباط آن با مراحل تحقیقاتی طرح و مؤسسه یا محصول مربوطه در شماره گذاری ملحوظ شود.
- در طرحهای تحقیقی- ترویجی ، کارشناس ترویج و محقق هر دو به عنوان مجری مسئول و از نظر مسئولیت در یک سطح قرار دارند. (همانند طرحهای مشترک بین مؤسسات تحقیقاتی) بنابراین مسئولیت تدوین طرح و نتیجه گیری نهایی آن به عهده هر دو خواهد بود ولی در اجرای طرح باید وظایف هر کدام به تفکیک مشخص شود. بر حسب مورد و بر اساس ماهیت طرح علاوه بر محقق و کارشناس ترویج، کارشناس واحد اجرایی ذیربط نیز می تواند جزء مجریان مسئول باشد.
- به منظور ایجاد انگیزه بیشتر، امتیازاتی که در ارزشیابی طرحها برای هر طرح تحقیقی- ترویجی منظور می شود بر اساس دستورالعمل و فرم جدید ارزشیابی محققان می باشد.
- مدیر هماهنگی ترویج کشاورزی استان به عنوان هماهنگ کننده طرح منظور می شود.
- رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان ناظر استانی و دفتر ترویج کشاورزی و منابع طبیعی به عنوان ناظر ستادی تعیین می شوند.
- از آنجا که هدف اصلی طرحهای تحقیقی- ترویجی آشنایی کشاورز با یافته های جدید و انتقال توصیه جدید به سایر کشاورزان است لذا کشاورز همکار طرح باید در کلیه مراحل اجرایی مشارکت فعال داشته باشد و بدیهی است که محصول تولیدی نیز متعلق به کشاورز مذکور است.
ج) اهداف طرحهای تحقیقی- ترویجی
۱- ارزیابی اقتصادی یافته تحقیقاتی جدید با میزان تولید رایج در منطقه
۲- آشنا نمودن کارشناسان و کارکنان اجرایی و ترویجی و مددکاران ترویجی با طرح یا یافته جدید.
۳- آشنا شدن محقق با میزان برتری یافته جدید نسبت به مورد متداول یا معمول در شرایط منطقه و مطابقت آن با نتایج حاصله در ایستگاه تحقیقاتی و بررسی علل برتری و یا عدم برتری احتمالی و تجدید نظر در طرحهای تحقیقاتی آینده
۴- آشنا شدن محقق با مسائل تولید منطقه در شرایط زارع و استفاده از آن در برنامه ریزی طرحهای تحقیقاتی جدید
د) روند تصویب طرحها
طرحهای مشترک تحقیقی- ترویجی پس از تهیه و تدوین و تأیید در شورای تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی استان حداقل دو ماه قبل از تاریخ اجرای طرح به دفتر ترویج کشاورزی و منابع طبیعی معاونت آموزش و ترویج سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی(تات) ارسال می شود تا برای رسیدگی و طرح در کمیته هماهنگی طرحهای مشترک تحقیقی- ترویجی اقدام شود. طرحها پس از تأیید و تصویب در کمیته هماهنگی معاونت آموزش و ترویج و ابلاغ به واحدهای پیشنهاد دهنده، قابل اجرا خواهند بود. همچنین علاوه بر موارد فوق :
ترکیب کمیته هماهنگی طرحهای تحقیقی- ترویجی متشکل از کارشناسان انتقال یافته های معاونت ترویج و نماینده دفتر برنامه ریزی و پایش امور پژوهشی سازمان تات می باشد. همچنین بر حسب مورد، محققان موسسات تحقیقاتی میتوانند به عنوان عضو میهمان با دعوتنامه دفتر ترویج کشاورزی و منابع طبیعی در جلسه شرکت نمایند. این کمیته علاوه بر بررسی و اصلاح طرحها و تصویب نهایی آنها در طول فصل زراعی با همکاری کارشناسان مؤسسات ذیربط از طرحها بازدید خواهند داشت.
به منظور تسریع در مراحل بررسی و تصویب و ابلاغ طرحها که تأثیر بسیاری در بهبود کیفیت اجرا و اجرای به موقع و با دقت طرحها خواهد داشت لازم است که عنوان و خلاصه طرحهای تحققی- ترویجی در هر زمینه در گردهمایی تحقیقات مربوطه( ویژه محصولاتی که هر ساله گرد همایی بر گزار می کنند) مطرح و تصویب شود.
کمیته هماهنگی طرحها در معاونت آموزش و ترویج (با ترکیب جدید و عضویت نماینده دفتر برنامه ریزی و پایش امور پژوهشی) با هماهنگی مؤسسات تحقیقاتی ذیربط اختیارات لازم در تصویب طرحهای پیشنهادی را خواهد داشت.
استانهایی که در آنها مؤسسه تحقیقات تک محصولی (مؤسسه تحقیقات پسته، چغندر قند ، پنبه ، خرما ، مرکبات ، برنج، کشاورزی دیم، مرکز تحقیقات چای، پژوهشکده گل و گیاهان زینتی و …) وجود دارد می توانند طرحهای تحقیقی- ترویجی پیشنهادی در رابطه با مؤسسه تک محصولی موجود در استان را ابتدا به تصویب مؤسسه ذیربط برسانند و سپس به معاونت آموزش و ترویج ارسال کنند. بدیهی است سایر طرحها را باید به طور مستقیم به معاونت آموزش و ترویج ارسال نمایند.
علاوه بر تدوین گزارش نهایی برای هر یک از طرح های تحقیقی – ترویجی، لازم است از طرح های موفق، مقالاتی برای درج در مجلات وزارت جهاد کشاورزی تهیه شود.
همچنین توصیه می شود که در این گونه طرح ها، فیلم های آموزشی، پوستر و بروشورهای ترویجی نیز تهیه شود.
ﻫ ) انتخاب محل مناسب برای اجرای طرح
محل اجرای طرح (مزرعه ، باغ ، خانوار روستایی ، واحد تولیدی ، کارگاه ، سردخانه ، انبار و ….) با توجه به اهداف و تقویم و روش اجرائی آن به طور مشترک توسط محقق ، کارشناس ترویج (مجریان طرح) و مروج مرکز جهاد کشاورزی منطقه انتخاب می شود.
بدیهی است که در انتخاب مناطق اجرا (شهرستان ها و دهستان ها) باید مشابهت شرایط اقلیمی مورد توصیه با شرایط آب و هوایی مراحل تحقیقاتی یا ایستگاهی مد نظر قرار گیرد.
و ) توجه به توانایی ها ، دانش ، وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشاورزان
کشاورزان از نظر توانایی های فردی، دانش کشاورزی، تمایل به پذیرش ایده های جدید و همکاری با افراد ، با یکدیگر تفاوت بسیار زیادی دارند. به همین دلیل انتخاب کشاورز مناسب، عامل مهمی در اجرای موقعیت آمیز طرح های مشترک تحقیقی – ترویجی به حساب می آید. بنابراین کشاورزان منتخب باید:
۱ – اهمیت و اهداف طرح را که در واحد تولیدی و یا خانوار آنها انجام می شود در یافته و همکاری لازم را معمول دارند.
۲ – قادر باشند اطلاعات جدید را جمع آوری وتجزیه و تحلیل و بحث نمایند.
۳ – با مسائل و مشکلات فنی در واحد تولیدی خود و همسایگان آشنا بوده و پیشنهاد مناسب ارائه نمایند.
۴ – در حد معینی از ریسک، مسئولیت بپذیرند.
۵ – در مزرعه یا روستای خود زندگی نمایند و کشاورزی، رقم عمده درآمد آنها را تشکیل دهد.
۶ – در جامعه خود خوشنام بوده و قادر باشند با سایر کشاورزان و کادر فنی ارتباط برقرار نمایند.
همچنین برای انتخاب مطلوبتر کشاورز طرف قرار داد طرح، بهتر است قبلاً در یک کلاس آموزشی، یافته جدید مورد نظر به آنان ارائه شود و از میان داوطلبان اجرای طرح، کشاورز واجد شرایط را انتخاب نمود تا اصول مشارکت و علاقمندی، به نحو مطلوبتری در مراحل مختلف طرح اعمال شود.
ز ) مشخصات طرح مشترک تحقیقی – ترویجی در چگونگی تکمیل فرم طرح نویسی (فرمهای جدید طرح پیوست می باشند)
۱– عنوان طرح:
عنوان طرح باید کوتاه و فشرده (حداکثر در یک سطر) و در عین حال گویای هدف های طرح باشد. موضوع طرح باید حاصل و نتیجه کار محققان و پژوهشگران مراکز علمی و تحقیقاتی باشد که به صورت مقاله یا گزارش نهایی توسط بخش تحقیقاتی ذیربط به مدیریت آموزش و ترویج کشاورزی اعلام شده باشد و یا براساس درخواست ترویج به مورد اجرا درآید (از تجربیات مراکز تحقیقاتی، علمی و پژوهشی منطقه استفاده شود)
۲ – تهیه کنندگان طرح و مجریان آن
۱-۲- مجریان مسئول : افرادی هستند که مسئولیت مستقیم در کلیه مراحل تهیه، اجرا و تدوین گزارش نهایی طرح را دارند.
۲-۲- سایر مجریان: افرادی هستند که عملاً تمام یا قسمتی از اجرای طرح را به عهده دارند.
۳-۲- سایر همکاران: به افرادی اطلاق می شود که به نحوی در پیشبرد اهداف طرح با مجری مسئول یا سایر مجریان همکاری دارند.
۴-۲- مسئول مرکز علمی یا تحقیقاتی به عنوان ناظر استانی طرح بوده و مسئولیت نظارت فنی بر کلیه مراحل تهیه ، اجرا و نتیجه گیری طرح را دارد و دفتر ترویج کشاورزی و منابع طبیعی، ناظر ستادی بوده و مسئولیت نظارت بر اجرای طرح بر اساس چارچوب تعریف شده را دارد.
۵-۲- مدیر هماهنگی ترویج کشاورزی استان به عنوان هماهنگ کننده طرح تعیین می شود. وی مسئولیت هماهنگی واحدهای ذی ربط(ترویج، تحقیقات و اجرا) در تأمین امکانات و تسهیلات مورد نیاز برای اجرای طرح و همچینین پیگیری تعمیم نتایج کاربردی حاصله از اجرای طرح را نیز به عهده دارد.
۳ – چکیده:
در این قسمت خلاصه ای از هدف ، روش اجرای فنی ، نتیجه گیری و تعمیم نتایج کاربردی طرح در چند سطر قید می شود.
۴ – هدف :
هدف کلی در طرح های تحقیقی – ترویجی بررسی یافته ها و نتایج حاصله از اجرای طرح های تحقیقاتی در شرایط واحدهای بهره برداری به منظور شناخت قابلیت تطبیق نتایج و یافته ها در مناطق مناسب، آشنا شدن کارشناسان ترویج و مروجان کشاورزی با نتایج حاصله و نحوه کاربرد آنها و انعکاس مشکلات و بازتاب های حاصله به دستگاه های مسئول تحقیقاتی است.
۵ – اهمیت اجرای طرح:
در این قسمت کلیه دلایلی که اولویت و ضرورت اجرای طرح را مسجل می کند ذکر می شود و نیز توجیه اقتصادی لازم در رابطه با ارزش اقتصادی طرح به عمل می آید و در کلیه موارد باید از اعداد و ارقام استفاده شود. بدیهی است ارائه آمار مربوط به وضعیت موجود و وضعیت مورد نظر الزامی است. همچنین لازم است میزان گسترش و کاربرد یافته های طرح مشترک تحقیقی – ترویجی و مناطق مناسب آن پیش بینی شود.
۶ – سابقه طرح:
۱ – ۶- سابقه تحقیقاتی طرح
در این قسمت به سوابق تحقیقاتی مربوط به طرح که از چه سالی و در کدام مرکز علمی و تحقیقی و پژوهشی انجام شده و چه نتایج تحقیقاتی بدست آمده اشاره می شود.
همچنین سوابق و نتایج تحقیقاتی به صورت مدون (گزارش ، نشریه ، مقاله) ضمیمه طرح می شود.
چنانچه سابقه تحقیقاتی طرح مربوط به استان نباشد ولی مربوط به استان ها و اقلیم های مشابه باشد با تأیید موسسه تحقیقاتی ذیربط، به عنوان سابقه تحقیقاتی مرتبط، مورد قبول خواهد بود.
در مواردی که هیچ گونه سابقه تحقیقاتی در استان و یا در مناطق مشابه وجود نداشته باشد ولی درمنابع مورد بررسی، نتایجی در آن رابطه وجود داشته باشد با هماهنگی و تأیید موسسه تحقیقاتی ذیربط میتواند اجرا شود.
۲-۶- سابقه طرح مشترک تحقیقی – ترویجی
از آنجا که اجرای بعضی از طرح های مشترک تحقیقی – ترویجی ممکن است با توجه به طبیعت طرح از یک تا چند سال به طول انجامد (مانند طرح های مربوط به باغبانی، یکپارچگی اراضی، مهندسی زراعی و مانند آن) ، در چنین مواردی لازم است هر سال ضمن تهیه گزارش پیشرفت طرح و تجزیه و تحلیل نتایج حاصله تا آن زمان، پیشنهاد ادامه طرح ارائه و مراحل بعدی آن پیگیری شود.
همچنین در صورتی که طرح یک ساله بوده ولی به دلایل موجه (مانند خسارت ناشی از عوامل طبیعی) نتایجی در سال اول به دست نیامده است و ضرورت داشته باشد که طرح مجدداً تکرار شود در این صورت لازم است در ارائه طرح در سال بعد سابقه طرح و دلایل موجه عدم دستیابی به نتایج ذکر شود.
۷ – تاریخ شروع و مدت اجرا:
مدت اجرای طرح مشترک تحقیقی ترویجی بر روی بسیاری از یافته های تحقیقاتی زراعی در هر منطقه، یک سال زراعی خواهد بود؛ مگر اینکه نتایج حاصله از تحقیقات را بخواهیم در نقاط مختلف استان گسترش دهیم و یا اینکه طرح روی محصولات چند ساله انجام شود. ولی مدت زمان مورد نیاز برای اجرای طرح هایی در مورد موضوعات باغبانی، تناوبزراعی، مبارزه بیولوژیک و روش های زراعی کنترل آفات و بیماری های گیاهی، یکپارچه سازی اراضی، تسطیح، مکانیزاسیون، ماشین آلات و … با نظر محققان و کارشناسان ترویج و با توجه به طبیعت طرح تعیین میشود.
۸ – محل اجرا:
محل های انتخابی برای اجرای طرح باید از نظر شرایط اقلیمی با محل اجرای مراحل تحقیقاتی یافته مورد توصیه، تشابه لازم را داشته باشد و براساس توصیه های محقق و با همکاری وی، کارشناسان ترویجی و کارشناس اجرایی ذی ربط انتخاب شوند.
۹ – روش اجرا:
در این قسمت ضمن شرح دقیق نحوه اجرای طرح لازم است:
۱-۹- قبل از اجرای هر طرح، خاک قطعات طرح تجزیه شده و براساس نتایج تجزیه خاک ، نوع و مقدار کودهای مصرفی منظور شود.
۲-۹- اندازه و یا وسعت مزرعه ، باغ یا واحد بهره برداری مورد نظر و اندازه قطعات طرح و شاهد قید شود ( اندازه قطعات برای تیمار مورد توصیه و شاهد یکسان باشد)
۳-۹- روش اعمال تیمار مورد نظر ، مراقبت های زراعی و باغی که در طول دوره طرح انجام
می شود با ذکر زمان اجرا قید شود.
۴-۹- روش های مقایسه و نتیجه گیری مشخص شود.
۵-۹- چگونگی بازدید سایر بهره برداران و آموزش مقایسه ای لازم نیز در روش اجرا مشخص شود.
۱۰ – بررسی اقتصادی طرح های مشترک تحقیقی – ترویجی:
برای آنکه توصیه های تحقیقاتی، مورد پذیرش و استفاده کشاورزان واقع گردد، باید علاوه بر اندازه گیری تأثیر متغیر های زراعی و اقلیمی رایج، متغییر اقتصادی تولید در شرایط مزرعه کشاورزان نیز شناسائی و اندازه گیری شود؛ چرا که در واقع وجود این متغیرها، تولید کننده را به پذیرش فن آوری نو ترغیب میکند.
در بند روش بررسی اقتصادی طرح در هنگام طرح نویسی تنها ذکر روش محاسبه به طور خلاصه در چند سطر کافی است.
۱۱ – شرایط محل اجرای طرح:
۱-۱۱- شرایط مناسب اجرای طرح مشترک تحقیقی – ترویجی توسط مراکز علمی و پژوهشی اعلام می شود و در طرح باید اطلاعات مورد نیاز در زمینه شرایط محل اجرای طرح از نظر درجه حرارت و بارندگی و غیره آورده شود.
۲-۱۲- شرایط اقلیمی و آب و هوایی محل های انتخابی قید شود.
۱۲ – رئوس وظایف:
۱-۱۲- رئوس وظایف مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی استان:
– مشارکت در تهیه و تدوین طرح
– ارسال پروپزال نهایی شده با تحقیقات در زمان مقرر با توجه به نوع بهاره حد اکثر تا پایان بهمن و پاییزه حد اکثر تا پایان مرداد
– مشارکت در انتخاب واحد تولیدی و کشاورز و پیاده کردن طرح
– انجام عملیات اجرایی طرح با توجه به تقویم زمانی
– تأمین اعتبار لازم برای اجرای طرح (۵۰% ملی+ ۵۰% استانی)
– تهیه وسایل و لوازم مورد نیاز طرح
– ثبت عملیات، مشاهدات و اتفاقات و جمع آوری اطلاعات لازم با نظر محقق
– تشکیل کلاس آموزشی برای کلیه مجریان
– تهیه گزارشهای سالیانه طرح با همکاری محقق طرح و کارشناس متخصص اجرایی
– همکاری در تهیه نشریات ترویجی پس از حصول نتایج مثبت طرح های مشترک تحقیقی – ترویجی
۲-۱۲- رئوس وظایف بخش تحقیقات
– مشارکت در تهیه و تدوین طرح
– مشارکت در انتخاب واحد تولیدی و کشاورز برای پیاده کردن طرح
– مشارکت درمراحل مختلف اجرای طرح
– نظارت و ارائه مشاوره و توصیه های فنی تحقیقاتی جهت اجرا در تمامی مراحل اجرا تا تنظیم گزارش نهایی.
– حضور در منطقه اجرایی وسرکشی مرتب و منظم به طرح.
– انجام محاسبات مطالعات اقتصادی
۳-۱۲- رئوس وظایف کارشناسان مدیریت های اجرایی استان(در صورت مشارکت در طرح):
– مشارکت در تهیه و تدوین طرح
– مشارکت درمراحل مختلف اجرای طرح
– مشارکت در انتخاب واحد تولیدی و کشاورز جهت پیاده کردن طرح
– ثبت عملیات، مشاهدات و اتفاقات و جمع آوری اطلاعات لازم با نظر محقق
– در صورت لزوم، تدریس در کلاس های تخصصی برای کشاورزان
– شرکت در برنامه بازدید کشاورزان از نتایج طرح
۱۳ – تقویم اجرایی عملیات طرح:
در این قسمت، مراحل مختلف و شرح عملیات اجرای طرح در طول سال طبق جداول تکمیل
می شود.
۱۴ – مأخذ علمی و منابع مورد استفاده:
در این بخش منابعی که در تصمیم گیری های مهم طرح موثر بوده اند ذکر می شود.
ی – تجزیه و تحلیل اقتصادی طرح در گزارش نهایی:
در تجزیه و تحلیل کامل اثرات اقتصادی ناشی از اجرای طرح که در گزارش نهایی طرح پایان یافته باید محاسبه و منظور گردد به شرح ذیل اقدام شود:
در اینجا فرض آن است که زارع به منافع خالص تولید فکر می کند و همچنان متغیرهایی را در تصمیم به پذیرش یا رد فن آوری در نظر می گیرد که لااقل منافعش را از آنچه قبلاً داشته کمتر نسازد. از جمله متغیر های مورد نظر او عبارتند از قیمت نهاده های مصرفی، میزان ریسک، قیمت تولیدات رایج، سیاست های دولت، قیمت تمام شده تولید، تناوب زراعی و غیره که همگی در تحقیقات زراعی متعارف، ثابت فرض می شود. برای اندازه گیری و محاسبه این نوع متغیرها دو نوع بررسی اقتصادی غیر از تحقیقات اقتصادی ایستگاهی به کارگرفته می شوند:
۱ – بررسی اقتصادی در شرایط مزرعه کشاورزان و یا به عبارتی همراه با بررسی زراعی و باغی صورت می گیرد.
۲ – بررسی اقتصادی که در واقع نوعی ارزشیابی اقتصادی آثار فن آوری در شرایط مزارع کشاورزی و در بلند مدت صورت می گیرد که در واقع نوعی ارزیابی بهره وری سرمایه گذاری در تحقیقات است.
کلیه طرح های مشترک تحقیقی – ترویجی علاوه بر روش اجرای فنی ، دارای محاسبات اقتصادی می باشد که هدف از آن تعیین مقدار خالص سود و زیان بوده و به شرح زیر عمل می شود.
روش کار: در بخش بررسی اقتصادی طرح های مشترک تحقیقی – ترویجی ، عمدتاً از روش بودجه بندی جزء استفاده می شود. در این روش فرض آن است که هر گونه فن آوری جدید اصولاً دو نوع تغییرات هزینه ای و درآمدی ایجاد می کنند. در اینجا نیز فن آوری جدید در مقایسه با فن آوری شاهد مورد مقایسه اقتصادی قرار می گیرد.
الف – تغییرات هزینه ای
استفاده از فن آوری جدید ، مقداری هزینه های جدید ایجاد می کند که در روش شاهد ، وجود ندارد. این هزینه ها را هزینه های اضافه شده می خوانند. (A)
همین طور فرض این است که بکارگیری فن آوری و یا روش جدید می تواند در مقایسه با شاهد (روش متداول) مقداری از هزینه را بکاهد. این ها را هزینه های کاهش یافته می نامند. (B)
بعد از مشخص شدن این دو نوع هزینه، حاصل جمع جبری آنها را محاسبه و آن را تفاوت هزینه خالص می نامند. C = (A-B)
ب – تغییرات درآمدی
فرض آن است که تکنولوژی جدید ،(با افزایش تولید) مقداری درآمد تازه ایجاد می کند. این درآمد را درآمد افزوده می نامند. (A)
در موارد استثنایی ممکن است بکارگیری فن آوری جدید در مقایسه با شاهد (روش متداول) در قبال حصول سایر فاکتورهای کیفی مهم و موارد حفظ محیط زیست، مقداری درآمد را کاهش دهد که آن را درآمد کاهش یافته می نامند. (B) حاصل جمع جبری این دو مقدار را تفاوت درآمد می خوانند.
C = A-B
البته ممکن است این کاهش درآمد در مقایسه با کاهشی که در هزینه ها ایجاد می نماید در مجموع افزایش درآمد نهایی را به دنبال داشته باشد.
با تعیین حاصل هزینه و درآمد می توان مقدار خالص سود و زیان (D) را تعیین نمود.
D = C-C
بنابراین می توان میزان بهره وری سرمایه گذاری با استفاده از فن آوری جدید را محاسبه و نشان داد. بدیهی است تولید کننده نیز معمولاً به صورت بسیار کلی چنین محاسبه ای را انجام می دهد و سپس مبادرت به قبول یارد فن آوری جدید می نماید.
مجموعه عملیات فوق، صورت انتزاعی کار است؛ لیکن در عمل، محقق اقتصاد کشاورزی در کنار محقق همکار طرح و کارشناس ترویج کشاورزی و کارشناس متخصص موضوعی، طی مدت اجرای طرح مشترک تحقیقی – ترویجی در واحد تولیدی اقدام به جمع آوری اطلاعات اقتصادی و احیاناً اجتماعی لازم را نموده و به بررسیهای لازم مبادرت می ورزند.