ارگونومی، علمی است که نیازهای فیزیکی و ادراکی کار را برای انجام کار ایمن و با بهره وری مناسب، مورد مطالعه قرار می دهد. یکی از موضوعات ارگونومی کار با کامپیوتر، ارگونومی میز و صندلی است. کاربران کامپیوتر، در صورت داشتن وضعیت بدنی نامناسب در هنگام کار و در حالت نشسته بر روی صندلی، در معرض ابتلا به ناراحتی های اسکلتی عضلانی مرتبط با کار می باشند.
در این فولدر مطالبی در خصوص ارگونومی میز و صندلی ایستگاه کار با کامپیوتر، با هدف پیشگیری از عوارض شغلی مربوطه، برای گروه هدف شامل کارشناسان و کاردانان بهداشت حرفه ای و مدیران واحدهای تولیدی، خدماتی و اداری ارائه می شود که می تواند در اجرای برنامه ارگونومی در محیط کار مورد استفاده قرار گیرد. البته مطالعه مطالب این فولدر، به عموم مردم که در محل کار یا منزل از کامپیوتر استفاده می کنند، توصیه می شود.
ارگونومی میز و صندلی ایستگاه کار با کامپیوتر
در این متن، در مورد ویژگی های میز و صندلی ارگونومیک و تنظیمات صندلی در ایستگاه کار با کامپیوتر، برای داشتن وضعیت بدنی مناسب در هنگام کار و با هدف پیشگیری از ناراحتی های اسکلتی عضلانی مربوطه، مطالبی ارائه می شود.
بخش اول : ویژگی های میز کار
– لبه های میز کار نباید تیز بوده بلکه باید دارای انحنا باشد. زیرا فشار تماسی ناشی از تماس دست کاربر با لبه تیز میز، باعث تاثیر بر اعصاب و رگهای خونی دست شده و می تواند سوزش و درد انگشتان دست را موجب گردد.
سطح روی میز باید به اندازه ای باشد که بتوانید صفحه نمایش را دقیقاً روبروی خود و در فاصله حداقل ۲۰ اینچ (۵۰ سانتی متر) از چشم قرار دهید. اگر سطح میز محدود باشد کاربر به ناچار صفحه نمایش را در جای نامناسبی قرار داده و در نتیجه هنگام مشاهده صفحه نمایش، وضعیت بدنی نامطلوبی خواهد داشت.
– در زیر میز کار، باید فضای کافی برای قرار دادن مناسب پاها و حرکت آنها، در حالت نشسته بر روی صندلی مقابل میز، وجود داشته باشد. اگر در زیر میز مانعی وجود داشته یا فضای کافی برای پاها نباشد، باعث می شود فردی که بر روی صندلی مقابل میز نشسته است، مجبور شود در فاصله دورتری از میز و وسایل روی میز قرار گرفته و در هنگام کار وضعیت بدنی نامناسبی به خود بگیرد. مثلاً کار با متعلقات کامپیوتر را با دراز کردن دست ها انجام دهد.
– اگر در قسمت وسط زیر میز، کشو وجود دارد بهتر است این کشو را بیرون آورد تا فضای زیر میز افزایش یافته و مانعی برای قرار گرفتن مناسب پاها در زیر میز وجود نداشته باشد.
– در صورت امکان از میزهای با قابلیت تنظیم ارتفاع، استفاده شود تا در صورت نیاز برای حفظ وضعیت بدنی مطلوب در هنگام کار، بتوان سطح میز را در ارتفاع مناسب قرار داد.
بخش دوم : ویژگی های صندلی
یک صندلی ارگونومیک باید دارای ویژگی هایی به شرح ذیل در اجزای مختلف تشکیل دهنده آن (شامل نشیمنگاه، تکیه گاه پشت، تکیه گاه بازو و پایه های صندلی) باشد:
- نشیمنگاه صندلی:
– باید ارتفاع نشیمنگاه صندلی قابل تنظیم باشد. مخصوصاً وقتی یک صندلی را چند نفر بطور مشترک استفاده می کنند.
– لبه جلویی نشیمنگاه صندلی تیز نبوده و به سمت پایین انحنا داشته باشد.
– پوشش نشیمنگاه صندلی کمی نرم بوده و برای پیشگیری از تعریق در ناحیه ران ها، نسبت به هوا نفوذ پذیر باشد.
– سطح نشیمنگاه به اندازه ای باشد که در هنگام نشستن روی آن، بین لبه کناری نشیمنگاه و ران، حدود یک اینچ(۵/۲ سانتی متر) فاصله باشد.
۲– تکیه گاه پشت صندلی:
– باید قسمت پایین پشتی صندلی دارای برآمدگی باشد تا هنگام تکیه دادن به پشتی، این برآمدگی در فرو رفتگی ناحیه کمر (گودی کمر) قرار گیرد. به این ترتیب علاوه بر ایجاد تکیه گاه مناسب برای ناحیه کمر، انحنای طبیعی ستون فقرات بدن نیز حفظ می شود.
– توصیه می شود پشتی صندلی از نوعی باشد که ارتفاع آن قابل تنظیم است تا بتوان برآمدگی پایین پشتی را در ارتفاع ناحیه کمر، تنظیم نمود.
– اگر پشتی صندلی را بتوان در راستای افقی به سمت جلو و عقب حرکت داد، در اینصورت افراد با قد کوتاه تر می توانند بدون اینکه لبه جلویی نشیمنگاه صندلی در تماس با پشت زانوهایشان باشد با جلو کشیدن پشتی به آن تکیه دهند. همچنین افراد با قد بلندتر نیز می توانند در حالی که ران های آنها کاملاً بر روی نشیمنگاه قرار دارد با عقب کشیدن پشتی به آن تکیه دهند.
۳-تکیه گاه بازو(دسته صندلی):
– دسته صندلی باید پوشش نرم و لبه های گرد شده، داشته باشد. دسته های صندلی با پوشش سفت یا آنهایی که لبه های تیز دارند، می توانند اعصاب و عروق خونی واقع در ساعد را تحریک نمایند. این تحریک می تواند باعث درد یا سوزش در انگشتان، دست و بازو شود.
– دسته های صندلی باید در ارتفاعی باشندکه وقتی بازوها و شانه ها به راحتی در دو طرف تنه قرار می گیرند، برای ساعدها تکیه گاه فراهم باشد.
بیش از حد پایین بودن ارتفاع دسته های صندلی ممکن است باعث شود شما برای استراحت دادن یک ساعد، به یک طرف بدن متمایل شوید. این کار می تواند باعث خستگی گردن، شانه ها و پشت گردد. همچنین اگر ارتفاع دسته های صندلی بیش از حد بالا باشد موجب می شود شانه ها را در حالت بالا آورده نگهدارید که پیامد آن خستگی گردن و شانه ها می باشد.
– فاصله بین دسته های صندلی باید به اندازه ای باشد که وقتی بازوها را نزدیک بدن نگه داشته اید تکیه گاهی برای ساعدها فراهم شده و همچنین نشستن و برخاستن از صندلی به راحتی انجام شود. فاصله بسیار زیاد دسته های صندلی از هم، باعث می شود هنگام گذاشتن دستها روی آنها، بازوها از بدن دور شده و به طرف جلو خم شوید که می تواند به خستگی عضلانی در شانه ها و گردن منجر شود. همچنین فاصله بسیار کم بین دسته های صندلی می تواند حرکت بدن بر روی صندلی را محدود نماید.
– نباید طول دسته های صندلی خیلی زیاد باشد زیرا در این صورت نمی توان صندلی را به اندازه کافی نزدیک به میز یا سینی صفحه کلید قرار داد و هنگام کار، به ناچار دست خود را دراز کرده و یا به طرف جلو خم می شوید. این کار می تواند باعث خستگی و فشار بر کمر، بازو و شانه شود.
– دسته های صندلی قابل تنظیم، بعد از تنظیم شدن باید ثابت مانده و حرکت نداشته باشند.
۴-پایه های صندلی:
اگر چرخ دار بودن پایه صندلی، به شما در انجام راحت تر کار کمک می کند در این صورت صندلی با پنج پایه دارای گوی چرخان، توصیه می شود. برای صندلی دارای کمتر از پنج پایه چرخ دار، احتمال واژگون شدن زیاد است. مطمئن شوید چرخ های صندلی مناسب با نوع پوشش کف محل کار بوده و به راحتی بر روی کف اتاق حرکت می کنند. همچنین لازم است بعد از نشستن روی صندلی، چرخ ها ثابت مانده و حرکت نداشته باشند.
بخش سوم : تنظیمات صندلی
صندلی می تواند از نوع قابل تنظیم بوده یا غیرقابل تنظیم باشد. برای آنکه هنگام کار، در حالت نشسته بر روی صندلی مقابل میز، راحت باشید باید صندلی را به ترتیب زیر تنظیم کنید:
- تنظیم ارتفاع نشیمنگاه صندلی:
ابتدا روبروی صندلی ایستاده و سطح نشیمنگاه را در ارتفاع زانوی خود قرار دهید سپس روی صندلی مقابل میز کار، به نحوی بنشینید که بین لبه جلویی نشیمنگاه و و پشت زانو حداقل یک اینچ یا ۵/۲ سانتی متر فاصله باشد، در این حال سطح نشیمنگاه را در ارتفاعی تنظیم نمائید که شانه ها آزاد و آرنج ها در ارتفاع سطح کار قرار گیرد(سطح کار، سطحی است که دست در آن سطح، کار انجام می دهد که می تواند مثلاً سطح میز یا سطح صفحه کلید باشد) همچنین پشت زانوها زاویه ۹۰ درجه یا کمی بیشتر داشته و رانها بدون تحت فشار بودن با سطح زیر میز، تقریباً موازی با کف اتاق باشد. پس از انجام این کار، اگر تمام کف پا به راحتی روی زمین قرار نگرفت باید از زیر پایی استفاده کنید.
البته اگر انجام کار بر روی میز مطرح نبوده و هدف، فقط نشستن راحت روی صندلی باشد در این صورت بجای درنظر گرفتن ارتفاع سطح کار، نشیمنگاه را در ارتفاعی تنظیم می کنیم که کف پاها روی زمین قرار گیرد. در شرایطی که ارتفاع نشیمنگاه صندلی قابل تنظیم نبود اگر ارتفاع نشیمنگاه پایین بود می توانید یک بالش نرم و صاف روی سطح نشیمنگاه قرار دهید تا ارتفاع اضافی مورد نیاز ایجاد شود و اگر ارتفاع نشیمنگاه بیش از حد بالا بوده و پاها در حالت آویزان قرار داشتند، باید کف پاهای خود را روی زیرپایی قرار دهید.
۲- تنظیم تکیه گاه پشت صندلی :
اگر پشتی صندلی قابل تنظیم باشد آن را باید در ارتفاعی تنظیم کردکه برآمدگی پایین پشتی صندلی، درون قوس ناحیه کمر قرار گیرد تا تکیه گاه راحتی را برای ناحیه کمری ستون مهره ها فراهم کند. توصیه می شود هنگام تکیه دادن به پشتی، رانها تقریباً موازی با کف اتاق و نیز زاویه بین ران و تنه، کمی بیشتر از ۹۰ درجه باشد. اگر عمق نشیمنگاه صندلی زیاد بوده و هنگام تکیه دادن به پشتی، لبه جلویی نشیمنگاه به پشت زانوهای شما فشار وارد می نماید، یک بالش کوچک بین پشتی صندلی و ناحیه کمری خود بگذارید تا بدن شما کمی به طرف جلوی صندلی آمده و پشت زانو در تماس با لبه جلویی نشیمنگاه نباشد.
۳- تنظیم تکیه گاه بازو صندلی:
در صورت امکان، دسته صندلی را در ارتفاعی تنظیم کنید که هنگام قرار دادن ساعد روی آن، بازو در حالت آزاد قرار گیرد. اگر در هنگام کار، از تکیه گاه بازو استفاده می نمائید باید تکیه گاه بازو را در ارتفاعی تنظیم کنید که حین کار، علاوه بر آزاد بودن بازوها، مفصل آرنج زاویه۹۰ تا ۱۱۰ درجه داشته و نیز کف دست و ساعد در یک راستا و در ارتفاع سطح کار (مثلاً سطح ماوس) قرار گیرند. اگر دسته های صندلی، غیرقابل تنظیم و در ارتفاع خیلی پایین باشد، می توانید با گذاشتن بالشتک روی آنها، ارتفاع سطح تکیه گاه بازو را بالاتر بیاورید.