از زمان برپایی آتش، آلودگی هوا با انسان بوده است ولی در دوران های مختلف به جنبه های متفاوتی از آلودگی اهمیت داده شده است. در مقیاس کوچک آلودگی های محلی که اثراتی از مزاحمت های ساده تا بیماری های خطرناک و دیر علاج را باعث می شوند مورد توجه می باشند و در حد جهانی مسائلی مثل تخریب لایه اوزن ، باران های اسیدی و گرمایش زمین مورد توجه و بحث است. منشاء آلودگیهای هوا در اوایل انقلاب صنعتی عمدتا صنایع و سوخت زغال سنگ بوده است و در قرن بیستم و بیست و یکم مسئولیت آلودگی هوا در شهرها با حمل و نقل درون شهری می باشد. سوخت های فسیلی در حمل و نقل و صنعت از یک طرف و فرایندهای صنعتی با مصرف مواد خام و محصولات تولیدی از طرف دیگر از عوامل عمده آلودگی های دست ساز می باشند. برآورد خسارات سالیانه آلودگی هوا در ایران نشان می دهد که خسارت مرگ و میر ناشی از آلودگی هوای شهری، سالانه ۶۴۰ میلیون دلار معادل ۵ هزار و یکصد میلیارد ریال یعنی ۵۷/۰ درصد از تولید ناخالص داخلی است. همچنین، نشانه های بیماری ناشی از آلودگی هوای شهری ۵۲۰ میلیون دلار معادل ۴ هزار و یکصد میلیارد ریال و ۴۶/۰ درصد از تولید ناخالص داخلی در سال است.
براساس گزارش بانک جهانی بیماری های ناشی از آلودگی هوای شهری نیز سالانه ۲۶۰ میلیون دلار معادل ۲ هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال و ۰۲۳/۰ درصد از تولید ناخالص ملی به اقتصاد ایران خسارت وارد می کند. از سوی دیگر هزینه آموزش در این زمینه ۲۵ میلیون دلار معادل ۲۰۰ میلیارد ریال و ۰۲/۰ درصد از تولید ناخالص داخلی و خسارات ناشی از آلودگی هوای شهری به مراکز تفریحی ۵۰ میلیون دلار معادل ۳۹۰ میلیارد ریال و ۰۴/۰ درصد تولید ناخالصی است. به گزارش ایسنا، این مطالعات همچنین نشان می دهد هزینه مرگ و میر ناشی از تاثیرات داخلی آلودگی هوا سالیانه ۲۰۰ میلیون دلار آمریکا معادل یک هزار و ۶۰۰ میلیارد ریال معادل ۱۷/۰درصد از تولید ناخالص داخلی است. همچنین بروز نشانه های بیماری تاثیرات داخلی آلودگی هوا ۶۰ میلیون دلار معادل ۵۰۰ میلیارد ریال و ۰۶/۰ درصد از تولید ناخالص داخلی در سال است. از سوی دیگر بیماریهای ناشی از تاثیرات داخلی آلودگی هوا سالانه ۵۵ میلیون دلار معادل ۴۳۰ میلیارد ریال و ۰۵/۵ درصد از تولید ناخالص داخلی به اقتصاد ایران خسارات وارد می کند.
براساس این گزارش در مجموع خسارات سالیانه آلودگی هوا در ایران یک هزار و ۸۱۰ میلیون دلار معادل ۱۴ هزار و ۴۲۰ میلیارد ریال است که ۶/۱ درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص می دهد. در این مقال مختصری از تاریخچه حوادث مهم آلودگی هوا، اثرات و استانداردهای آلاینده های مهم هوا مورد بحث قرار خواهند گرفت.
در قرن ۱۶ میلادی فیلسوف رومی به نام سنکا ( Seneca ) در گزارشی از وضعیت رم می گوید:
” وقتی من از هوای سنگین رم و بوهای بد دودکش ها که می چرخیدند و بخارات بیماری زا و دوده را به هوا می ریختند خارج شدم احساس تغییر در حالت خود نمودم ” وقتی که آلودگی هوا در کاخ تاتبری ( Tutbury Castle ) در ناکینگ هام برای الینور همسر هنری دوم غیر قابل تحمل بود، تغییر مکان داد. ۱۶۰ سال بعد سوخت زغال سنگ در لندن ممنوع شد بطوری که در سال ۱۳۰۰ میلادی ادوارد اول فرمانی صادر کرد که در آن گفته شده است: ” تمام کسانی که صدای مرا می شنوند آگاه باشند که اگر به علت سوزاندن زغال مقصر شناخته شوند سر خود را از دست خواهند داد” در سال ۱۶۶۱ جان اولین ( John Evelyn ) در بروشوری با عنوان فومی فوجیوم (Famifugium ) که در سال ۱۷۷۲ منتشر شد راه حل هایی را برای کاهش آلودگی های هوا پیشنهاد کرد که بسیاری از آن ها هنوز کاربرد دارند. مسائل و مشکلات آلودگی در دوران های انقلاب صنعتی ، شروع قرن بیستم تا ۱۹۲۵ و از ۱۹۲۵ به بعد متفاوت بوده است. در دوره بعد از ۱۹۲۵ جهان شاهد چند حادثه مهم آلودگی هوا بوده است که جهت مثال و برای بیشتر روشن شدن موضوع به نمونه هایی از آن اشاره می شود.
۱) حادثه دره میوزبلژیک
در روز اول دسامبر ۱۹۳۰ به علت وجود وارونگی هوا و تراکم آلاینده های خروجی از صنایع ، اسید سولفوریک، شیشه سازی و تهیه روی ۶۰ نفر انسان و تعداد زیادی گاو و گوسفند تلف شدند. البته حالت وارونگی حدود ۵ روز طول کشیده و بیشتر مرگ و میرها در روزهای چهارم و پنجم دسامبر گزارش شده است. غلظت SO2 هوا طی روزهای فوق ، تا ۳۸ppb بوده است.
۲) دونورا پنسیلوانیا – آمریکا
از ۳۱ اکتبر ۱۹۴۸ حالت پایدار بر فراز شهر دونورا مستقر گردید و تراکم آلاینده ها که عمدتا از صنایع فولاد ناشی می شوند باعث بیماری ۶۰۰۰ نفر از جمعیت ۱۲ هزار نفری شهر شد که تعدادی هم بستری شدند. مرگ و میرها در این حادثه مشخص نشده است.
۳) لندن
مه – دود ( اسماگ ) ۵ تا ۹ دسامبر ۱۹۵۲ لندن از معروفترین حوادث ناگوار آلودگی هوا است که طی آن روزها حدود ۴۰۰۰ نفر اضافه مرگ و میر به علت آلودگی هوا گزارش شده است. در این حادثه نیز که تراکم ذرات و انیدرید سولفورو به علت پدیده وارونگی هوا افزایش یافته بود، مسئول مرگ و میرها شناخته شده است. در کلیه موارد فوق و سایر حوادث مشابه بیشتر قربانیان افراد مسن، بیماران ریوی و اطفال خردسال بوده اند. این حوادث و حوادث مشابه در نیویورک، لوس آنجلس ، پوزاریکای مکزیک و غیره منجر به وضع قوانین ، مقررات و استانداردهایی شد که از آن زمان تا به حال چندین بار تجدید نظر شده است.
سابقه قانون گذاری در ایران از سه دهه تجاوز نمی کند. ولی آخرین قانون در سال ۱۳۷۴ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که آئین نامه اجرایی آن پس از ۵ سال در شهریور ۱۳۷۹ به تصویب هیئت وزیران رسید و ابلاغ گردید
اثرات آلودگی هوا
اثرات مضر آلودگی هوا بر سلامت انسان، حیوان و گیاهان و همچنین تخریب مواد و آثار فرهنگی موضوع بررسی و مطالعات زیادی بوده است. طی چند دهه اخیر مساله باران های اسیدی لایه اوزن و گرمایش زمین و پیامدهای آن بر اکوسیستم و در نهایت انسان نیز مورد مطالعه و بحث دانشمندان قرار گرفته است. به قول A.V.Kneese در خصوص آلودگی هوا، تقریبا در همان وضعی هستیم که ماهی ها در آب آلوده از آنجا که عوامل زیادی در ارتباط بین آلودگی هوا و سلامت انسان موثرند اثبات اثرات آلودگی هوا بر سلامت انسان مشکل خواهد بود. با این حال اطلاعات زیادی وجود دارد که می توان به آنها استناد کرد. مطالعات اپیدمیولوژی در جریان حوادث ناگوار لندن، دونورا و غیره، مطالعات انجام شده در محیط های کار و مطالعات روی حیوانات آزمایشگاهی بسیاری از اثرات نامساعد آلودگی هوا بر سلامت انسان را به خوبی نشان داده است. البته در این موارد عمدتا غلظت های غیر معمول آلودگی مطرح بوده اند. در سالهای اخیر نیز مطالعاتی در بعضی از شهرهای بزرگ و آلوده انجام گرفته و به روابطی بین غلظت آلودگی به خصوص در مورد ذرات معلق و میزان مرگ و میر دست یافته اند.
اثرات بهداشتی
عفونتهای حاد دستگاه تنفسی تحتانی
شواهد محکمی مبنی بر افزایش خطر ابتلا به عفونتهای حاد دستگاه تنفسی تحتانی ( ALRI ) مخصوصا پنومونی ( ذات الریه ) در کودکی و طفولیت در اثر مواجهه با دود ناشی از سوخت بیومس وجود دارد. به طور کلی عفونتهای حاد دستگاه تنفسی تحتانی ( ALRI )، تنها مهمترین علت مرگ و میر در کودکان زیر ۵ سال را نشان می دهد و علت اصلی مرگ و میر سالانه حداقل ۲ میلیون نفر در این گروه سنی می باشد.
بیماری مزمن انسدادی ریه
آلودگی هوا در محیطهای بسته به عنوان یک ریسک فاکتور برونشیتهای مزمن ( CB ) و بیماری مزمن انسدادی ریه ( COPD – انسداد تدریجی و نیمه کامل و برگشت پذیر مسیر جریان هوا ) در نظر گرفته می شود. ارتباط و همبستگی بین مواجهه با دوده بیومس و CB و COPD مخصوصا در زنان به اثبات رسیده است.
سرطان ریه
دوده ناشی از زغال سنگ و بیومس حاوی مقادیر قابل توجهی از مواد سرطانزا ( مواد شیمیایی که به عنوان افزایش دهنده خطر ابتلا به سرطان شناخته شده اند ) است. شواهد محکمی دال بر مواجهه زنان با دوده ناشی از سوختهای زغال سنگ در محیط خانه و افزایش خطر ابتلا به سرطان ریه وجود دارد. این مفهوم نشان دهنده مقادیر آلاینده ها با استفاده از بیومس نیست، بلکه حضور مواد سرطانزا در دوده بر وجود احتمالی خطر دلالت دارد.
سایر پیامدهای بهداشتی
شواهد و مدارکی وجود دارد که آلودگی هوا در محیط های بسته در کشورهای در حال توسعه ، همچنین ممکن است سبب افزایش خطر سایر مشکلات مهم بهداشتی برای کودکان و بزرگسالان شود، اگر چه این شواهد در مراحل آزمایشی و مقدماتی بوده و براساس چند مطالعه موردی گزارش گردیده اند. این شواهد شامل موارد و حالاتی مثل :
- وزن کم هنگام تولد و مرگ و میر قبل از تولد ( مرده زایی و مرگ و میرهای هفته اول زندگی)
- آسم
- درد گوش میانی ( عفونت گوش میانی ) و سایر عفونتهای حاد تنفسی فوقانی
- توبرکلوزیس ( سل)
- سرطان حلق ( گلو)
- سرطان حنجره
- کاتاراکت ( نابینایی)
- بیماریهای قلبی و عروقی
مونوکسید کربن و اثرات آن
مونوکسید کربن با فرمول CO وزن مولکولی ۰۱/۲۸ نقطه ذوب ۲۰۷ درجه سلسیوس و نقطه جوش ۱۹۲ درجه سلسیوس گازی است بی رنگ و بی بو که حاصل احتراق ناقص زغال و سوخت های فسیلی است. حد طبیعی آن در هوا ۰/۰۱-۰/۲ppm ( حجمی ) است. در مناطق شهری معمولا زیر ۱۷ppm است ولی در شهر تهران در ساعات ترافیک و در بعضی مناطق برای کوتاه مدت تا ۵۰ppm و حتی بیشتر هم گزارش شده است. در محیط های بسته و کارگاه ها غالبا از ۱۰۰ پی پی ام هم تجاوز می نماید. مونوکسید کربن چهار نوع اثر مهم بر اعمال فیزیولوژیکی انسان دارد:
۱) اثرات قلب و عروق ۲) رفتارهای عصبی ۳) اثر Fibrinolysis ۴) اثر بر جنین
هیپوکسی که بوسیله مونوکسید کربن ایجاد می شود منجر به نارسائی در اعمال حسی و عضلات مثل مغز، قلب، جدار داخلی عروق خونی و پلاکت ها می شود. با توجه به اینکه میل ترکیبی مونوکسید کربن باهموگلوبین خون حدود ۲۲۰ برابر بیشتر از اکسیژن است، در محیط های آلوده کربوکسی هموگلوبین خون به سرعت افزایش می یابد. در جوانان با رسیدن کربوکسی هموگلوبین خون به ۵% ظرفیت اکسیژن گیری بدن پایین آمده و اثرات آن روی قلب بطور وضوح نشان داده شده است. در جدول ۳ و ۴ اثر روی سلامت انسان که در اثر تماس با غلظت های مختلف CO و افزایش کربوکسی هموگلوبین بوجود می آید، مشاهده می شود.
جدول ۱ – اثرات بهداشتی مونوکسید کربن
مقدار ( PPM ) | مدت تماس | اثرات |
۹ | ۸ ساعت | حد استاندارد ملی |
۵۰ | ۶ هفته | تغییر در ساختار قلب و مغز حیوانات |
۵۰ | در ۵۰ دقیقه | تغییر در دید و شفافیت نسبی |
۵۰ | ۸ تا ۱۲ ساعت | اختلالات عصبی |
جدول ۲- اثرات افزایش کربوکسی هموگلوبین خون
غلظت | %COHb اثرات |
۱ > | بدون اثر محسوس |
۱-۲ | بعضی شواهد در رفتار |
۲-۵ | اثر روی اعصاب مرکزی و اختلال در تشخیص فواصل زمانی |
۵-۱۰ | عدم تشخیص روشن و سایر اعمال Psychomotor |
۱۰-۸۰ | سر درد شدید، خستگی، گیجی، کما، قطع تنفس و مرگ |
۱۰ گام برای ایمنی در برابر مونوکسید کربن
( شما نمی توانید آن را ببینید، و یا بو و مزه آن را احساس کنید )
مسمومیت با گاز مونوکسید کربن موضوعی است که عامه مردم درباره آن اطلاع خیلی کمی دارند. نه تنها این گاز منجر به مرگ و میر میگردد، بلکه باعث ضایعات عصبی پایدار در درازمدت میشود. در کوتاه مدت، منجر به احساس ناخوشی و بیماری شده و مانع از زندگی با نشاط و شاداب شما خواهد گردید. در این مقال آن چه که شما باید برای محافظت خودتان انجام دهید، آورده شده است؛ با مطالعه و رعایت این ۱۰ گام ممکن است زندگی شما، خانواده شما و یا دیگران حفاظت شود.
- رنگ شعله وسایل حرارتیتان را بررسی نمایید، اگر رنگ آن نارنجی است، وسیله شما مشکل دارد. هرچند که رنگ آبی آن الزاماًَ به معنای سلامت و ایمنی کامل نیست. سالانه وسیله حرارتی مورد نظر را بررسی و سرویس نموده و در صورت امکان از آشکارگر گاز استفاده نمایید
- بررسی دودکش، آیا مسدود شده است؟ آیا گیاهان خزنده بر روی دیوارهای شما روئیدهاند؟ آیا پرندگان در بالا و روی دودکش شما آشیانه دارند؟ کلیه این مسدود کنندهها را به طور کامل از ناحیه اطراف دودکش برچیده و یک نرده حفاظتی جهت جلوگیری از نشستن و لانه گذاری پرندگان بر روی آن کارگذاری نمایید؛ و یا در صورت کارگذاری اولیه آن را چک نمایید
- آیا شما کباب پز گازی افقی دارید؟ اینها مخصوصاًَ می توانند خطرناک باشند. آیا کباب پز شما به طور صحیح کار میکند؟ وسایل قدیمی تر می تواند مشکل آفرین تر باشد، از یک وسیله جدیدتر و با ایمنی بالا به جای آن استفاده کنید. اجاق تان را بررسی نمایید.
- آیا تهویه و جریان کافی هوا وجود دارد؟ جریان هوا را از منافذ و لای پنجره ها و دیوارها بررسی کنید. آیا شیشه دولایه کارگذاشته شده است؟ اگر وسیله حرارتی در داخل منزل شما هوای کافی نداشته باشد تولید مونوکسید کربن خواهد نمود.
- آخرین بررسی وسیله حرارتی شما کی بوده است؟ این کار را هر سال انجام دهید و آن را به تصادف و اتفاق واگذار نکنید. به خاطر داشته باشید تنها یک مهندس و یا تکنسین فنی میتواند شرایط را به طور سالانه بررسی و رسیدگی نماید، و نیز یک آشکارگر گاز مونوکسید کربن را نصب نماید.
- آیا از یک بیماری و یا درد نامشخص مثل خستگی و کوفتگی، دردهای عضلانی، مشکلات گوارشی، رخوت، سرگیجه، سردرد و … رنج میبرید؟ به پزشک خود مراجعه کنید و تست کربوکسی هموگلوبین بدهید، بیدرنگ از خانه تان بیرون بروید، مادامی که مونوکسید کربن در خون شما کاهش نیافته جایی نروید و از جای خود بلند نشوید.
- آیاشما یک مستاجرید؟ آیا شما گواهی ایمنی دارید؟ آیا مالک شما به طور سالانه وسیله و سیستم حرارتی منزل را جهت اصلاح مشکلات بررسی می نماید؟ (طبق قانون بایستی انجام دهد). آیا یک مهندس این بررسی را به طور کامل انجام داده است؟ او چه مدت در خانه شما جهت این کار بوده است؟ آیا مالک شما آشکارگر گاز مونوکسید کربن را کار گذاشته است؟
- آیاشما مالک (صاحبخانه) هستید؟ آیا بررسیها را مطابق قوانین و اصول مقرر انجام داده اید؟ حتی شما مسئول بیماری و یا مرگ ناشی از این مرگ و میرها خواهید بود. یک آشکارگر گاز برای خود و مستاجرین تان نصب نمائید. چون شما مالک هستید بایستی سعی و تلاش خود را به کار ببندید. اهمال کاری شما سبب به دردسر افتادن و حتی زندان نیز برای شما خواهد شد.
- همه ما در تعطیلات احساس خوبی خواهیم داشت. اگر شما احساس خوبی داشته باشید احتمالا به علت این است که شما منبع سم (گاز) را برطرف نموده اید. اگر سلامتی شما در بازگشت از تعطیلات به سمت کاهش و رکود پیش میرود، ممکن است که به علت عدم رغع مشکل شما اثرات بیماری ناشی از وجود سم مونوکسید کربن در منزلتان را تحمل کنید.
- مهمترین چیز این است که شما خود و خانواده تان را می توانید در مقابل خطرات ناشی از مسمومیت با مونوکسید کربن با تهیه آشکارگر گاز مونوکسید کربن دارای حساسیت به مقادیر کم گاز محافظت نمائید. اگر شما یک آشکارگر نصب نمائید حداقل مطمئن خواهید شد که تمام کارهای لازمه جهت حفظ سلامتیتاان را انجام دادهاید.
به هر نوع ماده پراکنده اعم از جامد یا مایع که از یک مولکول بزرگتر و از ۵۰۰ میکرون کوچکتر باشد، ذره گفته می شود. برای ذرات با توجه به نوع و منشاء آن نام های مختلف مثل دود، دوده، مسیت فیوم و غیره داده شده است. مجموع ذرات را TSP و ذرات کوچکتر از ۱۰ میکرون را PM10 و کوچکتر از ۵/۲ میکرون را PM2/5 می گویند. با توجه به اینکه ذرات کوچکتر از ۱۰ میکرون به قسمتهای تحتانی ریه وارد می شوند و عمده ذرات راسب در الوئول ها یا آن ها که از جدار ریه عبور کرده وارد جریان خون می شوند کوچکتر از ۵/۲ میکرون هستند، از نظر بهداشتی این دو گروه از ذرات دارای اهمیت خاص می باشند.
اثرات ذرات
در مورد اثرات ذرات بررسی های زیادی انجام گرفته است در یک بررسی اپیدمیولوژی که توسط وینکشین و همکاران در شهرهای بافلوواریه از ایالت نیویورک آمریکا صورت گرفته میانگین دو ساله ذرات معلق در چهار سطح آلودگی به شرح زیر: سطح ۱ کمتر از ۸۰ ، سطح ۲ بین ۸۰ تا ۱۰۰ ، سطح ۳ از ۱۰۰ تا ۱۳۵ و سطح ۴ بیش از ۱۳۵ میکروگرم در متر مکعب بررسی شده است. هر یک از این مناطق آلوده به پنج کلاس اقتصادی اجتماعی تقسیم شدند. میزان مرگ و میر به سبب تمام علل کشنده مثل بیماریهای تنفسی و سرطان معده با افزایش غلظت ذرات افزایش یافته و نتیجه مستقل از وضعیت اقتصادی جامعه تحت مطالعه بوده است. در یک مطالعه دیگر دو کلاس و والر در سال ۱۹۴۶ بچه های تازه متولد شده را تا سن ۱۵ سالگی مورد مطالعه قرار دادند و نشان دادند که غلظت های حدود ۱۳۰ میکروگرم در متر مکعب ذرات با عفونت در دستگاه تحتانی تنفسی رابطه دارد ولان و همکاران نیز مطالعه مشابهی را در انگلیس انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که عفونت دستگاه های فوقانی و تحتانی ریه هر دو با افزایش غلظت آلودگی هوا با ذرات معلق و SO2 رابطه معنی داری دارند.
در ۵ شهر آمریکا رابطه مرگ و میر با ذرات PM10 را به شرح جدول ۶ بدست آورده اند. همانطور که مشاهده می شود مرگ در هر ۱۰۰ هزار نفر در شهر لوس آنجلس که بالاترین غلظت ذارت PM10 را دارد از سایر شهرها بیشتر است و بطور کلی ۳۵ میکروگرم ذرات کوچکتر از ۱۰ میکرون در متر مکعب عامل ۵۵ مورد مرگ در هر صد هزار نفر بوده است.
طبق بررسی های سازمان بهداشت جهانی هر ۱۰ میکروگرم افزایش ذرات معلق باعث ۱ تا ۳ درصد اضافه مرگ و میرها خواهد شد. بسیاری مطالعات نشان داده است که وقتی غلظت ذرات معلق ۱۰ میکرون و کمتر از ۲۰ میکروگرم در متر مکعب تجاوز می کند افزایش مرگ و میر معنی دار می شود.
استانداردهای آلودگی هوا
تاثیر هر آلاینده بستگی به غلظت و مدت زمان تماس دارد. برای مثال یک آلاینده مانند منواکسیدکربن با غلظت زیاد در مدت زمان کوتاه ممکن است اثر نامطلوبی نداشته باشد. در حالیکه تنفس غلظت پایین تری از این آلاینده به مدت طولانی تر می تواند باعث بروز عوارض متعددی مانند سرگیجه و تهوع شود.
استانداردهای اولیه:
سطحی از غلظت آلاینده است که باعث محافظت حساسترین افراد جامعه، شامل افراد مسن و آنانکه دچار نارسایی های تنفسی هستند، می شود. مطابق این استاندارد، در یک ناحیه نبایستی غلظت های ارائه شده در جدول ذیل بیش از یکبار در طی یکسال نقض شود.
استانداردهای ثانویه:
این استانداردها به گونه ای وضع می شوند که باعث حفاظت بهداشت عمومی ( ساختمانها، مزارع و حیوانات ) علاوه بر سلامتی افراد جامعه می شود. در شرایطی که دست یافتن به استانداردهای اولیه مشکل است، استانداردهای ثانویه ، هیچ نقشی در سیاستگذاریهای کنترل آلودگی هوا بازی نمی کنند. مقادیر این استانداردها توسط سازمان های مختلف از جمله سازمان بهداشت جهانی ( WHO ) و موسسه حفاظت محیط زیست آمریکا ( USEPA ) برای شش آلاینده اصلی در جدول ذیل ارائه شده است.
Pollutant Value | ||||||
PSI | Descriptor | CO (8hr) mg/m3 |
SO2 (24hr) mg/m3 |
PM-10 (24hr) mg/m3 |
O3 (1hr) mg/m3 |
NO2 (1hr) mg/m3 |
۰-۴۹ | Good | ۰-۴٫۴ | ۰-۲۹ | ۰-۵۰ | ۰-۵۹ | ۰ – ۱۴۹ |
۵۰-۹۹ | Moderate | ۴٫۵-۹٫۴ | ۳۰-۱۳۹ | ۵۰-۱۵۰ | ۶۰-۱۱۹ | ۱۵۰ – ۲۹۹ |
۱۰۰-۱۹۹ | Unhealthful | ۹٫۵-۱۴٫۹ | ۱۴۰-۲۹۹ | ۱۵۰-۳۸۰ | ۱۲۰-۱۹۹ | ۳۰۰ – ۵۹۹ |
۲۰۰-۲۹۹ | Very Unhealthful | ۱۶ – ۲۹٫۹ | ۳۰۰-۵۹۹ | ۳۸۰-۴۲۰ | ۲۰۰-۳۹۹ | ۶۰۰-۱۱۹۹ |
>=300 | Hazardous | >=30 | >=600 | >=420 | >=400 | >=1200 |
جدول ۳- استانداردهای هوای آزاد به صورت راهنما برای اروپا
نوع ترکیب | غلظت | میانگین زمان |
مونوکسید کربن | ۱۰۰ میلی گرم در مترمکعب | ۱۵ دقیق |
۶۰ میلی گرم در متر مکعب | ۳۰ دقیقه | |
۳۰ میلی گرم در متر مکعب | ۱ ساعت | |
۱۰ میلی گرم در متر مکعب | ۸ ساعت | |
اوزن | ۱۲۰ میکروگرم در مترمکعب | ۸ ساعت |
دی اکسید ازت | ۲۰۰ میکروگرم در مترمکعب ۴۰ میکروگرم در متر مکعب |
۱ ساعت سالانه |
دی اکسید گوگرد | ۵۰۰ میکروگرم درمترمکعب ۱۲۵ میکروگرم در مترمکعب ۵۰ میکروگرم در متر مکعب |
۱۰ دقیقه ۲۴ ساعت سالانه |
ذرات PM10 | ۱۵۰ ۵۰ |
۲۴ ساعته سالانه |
بنزن | ۶X10-6 میکروگرم در متر مکعب | UR/Lifetime |
دانشنامه علمی توتیا UR واحد ریسک است یعنی ۶ نفر از هر یک میلیون نفر اگر در تمام عمر با ۱ میکروگرم در متر مکعب بنزن مواجهه باشند خواهند مرد.
توصیه های بهداشتی
آلودگی هوا به ۲ بخش آلودگی هوا در محیطهای بسته و آلودگی هوا در محیط های باز شهری تقسیم می شود. لذا جهت اجتناب از اثرات نامطلوب آلودگی هوا در هر دو محیط بسته و باز لازم است احتیاطات لازم به شرح زیر مورد توجه قرار گرفته و رعایت گردد.
در فضاهای بسته :
- تهویه و تعویض هوای محیطهای بسته (محیط کار و مسکونی) ضروری است.
- از به کار بردن وسایل گرمایی و پخت و پز نامناسب و فاقد دودکش در محیطهای بسته جداًَ خودداری شود.
- تعویض هوای محیطهای بسته در ساعات طولانی شب و به هنگام استراحت و روشن بودن وسیله گرمایی بسیار حیاتی است.
- از استعمال دخانیات در فضاهای بسته محیط کار و منازل جداًَ پرهیز شود.
- برای دستگاههای حرارتی در محیط کار و منازل و وسایل پخت و پز از مناسبترین سوخت که آلودگی کمتری تولید می کند استفاده شود.
- توجه شود که وسیله گرمایش و پخت و پز چنانچه هوای کمتری دریافت کند احتراق ناقص گردیده و آلودگی بیشتری تولید خواهد کرد.
- در صورت بروز مسمومیت با مونوکسید کربن ناشی از سوخت بلافاصله مصدوم به هوای آزاد منتقل گردد.
- چنانچه مسمومیت حاد و شدید باشد، استنشاق هوای آزاد و تنفس مصنوعی ضرورت دارد.
در فضاهای باز :
- کاهش فعالیت بیماران قلبی و ریوی و مبتلا به آسم در فضاهای باز و آلوده شهری
- خودداری از انجام فعالیتهایی که منجر به افزایش آلودگی هوا می گردند مثل آتش زدن و سوزاندن لاستیک و ….
- استفاده از ماسک (مخصوصاًَ برای بیماران تنفسی)
- کاهش استفاده از وسایط نقلیه شخصی و استفاده از وسایل همگانی و همپیمایی
- تنظیم موتور خودروها
قانون آلودگی هوا
قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا : (مصوب ۳/۲/۱۳۷۴)
فصل اول : کلیات
ماده ۱- جهت تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و بمنظور پاک سازی و حفاظت هوا از آلودگیها کلیه دستگاهها و موسسات و کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی موظفند مقررات و سیاستهای مقرر در این قانون را رعایت نمایند.
ماده ۲- اقدام به هر عملی که موجبات آلودگی هوا را فراهم نماید ممنوع است . منظور از آلودگی هوا عبارتست از وجود و پخش یک یا چند آلوده کننده اعم از جامد ،مایع ، گاز ، تشعشع پرتوزا و غیره پرتوزا در هوای آزاد به مقدار و مدتی که کیفیت آن را بطوریکه زیان آور برای انسان و یا سایر موجودات زنده و یا گیاهان و یا آثار و ابنیه باشد تغییر دهد.
ماده ۳- منابع آلوده کننده هوا که تحت مقررات این قانون قرار دارند به سه دسته زیر طبقه بندی می شوند.
الف ـ وسائل نقلیه موتوری
ب ـ کارخانجات و کارگاهها و نیروگاهها
ج ـ منابع تجاری و خانگی و منابع متفرقه
فصل دوم ـ وسائل نقلیه موتوری
ماده ۴- استفاده از وسائل نقلیه موتوری که بیش از حد مجاز مقرر دود و آلوده کننده های دیگر وارد هوای آزاد نمایند ممنوع است حد مجاز خروجی وسائل نقلیه موتوری توسط سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری وزارت صنایع تعیین و به تصویب شورایعالی حفاظت محیط زیست می رسد.
ماده ۵- هر وسیله نقلیه موتوری که بکارگرفته میشود باید دارای گواهینامه مخصوص مبنی بر رعایت حد مجاز خروجی آلوده کننده های هوا باشد . دارندگان وسائل نقلیه موتوری مکلفند همه ساله وسایل نقلیه خود را در مراکز مورد تایید سازمان حفاظت محیط زیست که توسط شهرداریها ایجاد می گردد تحت آزمایش و معاینه قرار داده و گواهینامه مبنی بر رعایت حد مجاز آلودگی را دریافت نمایند . در غیر این صورت از تردد وسائل نقلیه فاقد گواهینامه مذکور به ترتیبی که در آیین نامه اجرائی این قانون تعیین می شود جلوگیری خواهد شد.
تبصره ۱- هزینه انجام آزمایش و معاینه وسایل نقلیه موتوری از دارندگان وسایل نقلیه مذکور طبق تعرفه ای که توسط وزارت کشور و سازمان حفاظت محیط زیست تهی و به تصویب هیأت وزیران میرسد اخذ خواهد شد.
تبصره ۲- تاریخ شروع اجرای این ماده و تبصره های آن حداکثر یک سال پس از تصویب این قانون تعیین میشود و سازمان حفاظت محیط زیست و شهرداری و سایر دستگاههای ذیربط موظفند ظرف مدت مذکور امکانات لازم جهت اجرای این ماده را فراهم کنند.
ماده ۶- شهرداریها ، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران ، وزارتخانهها و سازمان های ذیربط موظفند نحوه تردد وسایل نقلیه موتوری و سیستم حمل و نقل شهری را بصورتی طراحی و سامان دهند که ضمن کاهش آلودگی هوا جوابگوی سفرهای روزانه شهری باشد.
تبصره _ آیین نامه اجرائی این ماده که در برگیرنده ساعات و محدوده مجاز تردد شهری ، پیش بینی استفاده مطلوب و بیشتر از وسایل نقلیه عمومی و امثال آن میباشد . توسط وزارت کشور ( شهرداریها) و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران و سازمان حفاظت محیط زیست و درصورت لزوم با همکاری سازمانهای ذیربط تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
ماده ۷-در مواقع اضطراری که بعلت کیفیت خاص جوی ، آلودگی هوای شهری به حدی برسد که به تشخیص وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی سلامت انسان و محیط زیست را شدیداً به مخاطره بیاندازد ، سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری وزارت کشور ( شهرداریها و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران ) ممنوعیتها یا محدودیتهای موقت زمانی ، مکانی و نوعی را برای منابع آلوده کننده بر قرار نموده و بلافاصله مراتب را از طریق رسانه های همگانی به اطلاع عموم خواهد رسانید . با برطرف شدن وضعیت اضطراری و کاهش آلودگی هوا ، سازمان نسبت به رفع ممنوعیت و محدودیت برقرار شده اقدام و مراتب را به نحو مقتضی به اطلاع عموم خواهد رسانید.
ماده ۸- ساخت و تولید و ورود وسایل نقلیه موتوری و همچنین موتور و سایر قطعات مرتبط با احتراق وسایل نقلیه کاربوراتور و فیلتر مستلزم رعایت استانداردهای حفاظت محیط زیست میباشند.
ماده ۹- وزارت صنایع موظف است سیاستها و برنامه های تولیدی واحدها و شرکتهای تابعه تولید وسایل نقلیه موتوری خود را بنحوی تنظیم نماید که اولا تولید وسایل نقلیه با موتورها و قطعات غیر استاندارد صورت نپذیرد ثانیا در برنامه ریزی ساخت خودرو برنامه تولید وسایل نقلیه و حمل و نقل عمومی را در اولویت قرار دهد ثالثا طراحی و ساخت اتومبیلها بنحوی صورت گیرد که حتی المقدور امکان استفاده از گاز هم وجود داشته باشد .
ماده ۱۰- شماره گذاری هر نوع وسیله نقلیه موتوری مستلزم رعایت استانداردهای موضوع ماده ۸ این قانون میباشد
ماده ۱۱- استانداردهای موضوع مواد ۸ و ۹ این قانون توسط سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری وزارت صنایع ، وزارت نفت و موسسات تحقیقاتی ذیصلاح تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
فصل سوم : کارخانجات و کارگاهها و نیروگاهها
ماده ۱۲- احداث کارخانجات و کارگاههای جدید و توسعه و تغییر محل و یا خط تولید کارخانجات و کارگاههای موجود مستلزم رعایت ضوابط و معیارهای سازمان حفاظت محیط زیست میباشد.
ماده ۱۳- وزارتخانه های صنایع ، معادن و فلزات ، کشاورزی و جهاد سازندگی هنگام صدور جواز تاسیس مربوط را به سازمان حفاظت محیط زیست ارسال خواهند نمود. دارندگان جواز تأسیس مذکور مکلفند محل استقرار واحدهای صنعتی و یا تولیدی خود را طبق ضوابط استقرار موضوع ماده ۱۲ این قانون تعیین نمایند. صدور پروانه بهره برداری موکول به تائید محل استقرار با رعایت ضوابط موضوع ماده ۱۲ فوق بر اساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست می باشد.
تبصره ۱- احداث نیروگاهها ، پالایشگاهها ،کارخانجات پتروشیمی ،کارخانجات صنایع نظامی ، فرودگاهها و ترمینالهای بارگیری موکول به رعایت ضوابط و معیارهای سازمان حفاظت محیط زیست از لحاظ محل استقرار می باشد.
تبصره ۲- ضوابط و معیارهای موضوع مواد ۱۲ و ۱۳ توسط سازمان با مشارکت وزارتخانه های مزبور در این ماده تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
تبصره ۳- سازمان حفاظت محیط زیست موظف است ضوابط و معیارهای زیست محیطی لازم را از طریق وزارتخانه های ذیربط به دارندگان جواز تاسیس اعلان نماید.
ماده ۱۴- فعالیت کارخانجات و کارگاههای جدیدی که ضوابط و معیارهای موضوع ماده ۱۲ را رعایت ننمایند و همچنین رعایت و بهره برداری از کارخانجات و کارگاهها و نیروگاههایی که بیش از حد مجاز موجبات آلودگی هوا را فراهم آورند ممنوع است.
ماده ۱۵- سازمان حفاظت محیط زیست کارخانجات و کارگاهها و نیروگاههایی که آلودگی آنها بیش از حد مجاز استاندارهای محیط زیست باشد را مشخص نموده و مراتب را با تعیین نوع و میزان آلودگی به صاحبان و یا مسئولان کارخانجات و کارگاهها و نیروگاهها ابلاغ خواهد کرد تا در مدت معینی که توسط سازمان با همکاری و مشارکت دستگاههای ذیربط تعیین میشود نسبت به رفع آلودگی و تعطیل کار و فعالیت خود تا رفع آلودگی اقدام نمایند.
تبصره ۱- در صورتیکه صاحب یا مسئول کارخانه و کارگاهی که موجبات آلودگی هوا را فراهم مینماید با دلایل قابل قبول سازمان اثبات نماید که ظرف مدت تعیین شده رفع آلودگی عملی نمی باشد سازمان میتواند برای یک بار مهلت اضافی مناسب در مورد اینگونه کارخانجات و کارگاهها قائل شود.
تبصره۲- سازمان حفاظت محیط زیست موظف است استانداردهای پاک و استانداردهای آلوده کننده های حاصل از کارخانجات و کارگاهها که به هر طریق وارد هوای آزاد می گردند را برای هر منطقه و با توجه به کیفیت هوا و مناسبات زیست محیطی آن مناطق تهیه نموده و در اختیار متقاضیان و صاحبان کارخانجات و کارگاهها قرار دهد. حد مجاز (استانداردهای محیط زیست) این ماده توسط سازمان حفاظت محیط زیست تهیه و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.
ماده ۱۶ـ در صورتیکه صاحبان و مسئولان کارخانجات و کارگاهها و نیروگاههای آلوده کننده ظرف مهلت تعیین شده مبادرت به رفع آلودگی یا ممانعت از کار و فعالیت کارخانه و کارگاه مربوط ننمایند، در پایان مهلت مقرر به درخواست سازمان حفاظت محیط زیست و دستور مرجع قضائی ذیربط محل که بلافاصله توسط مامورین انتظامی مورد اجرا گذاشته می شود از کار و فعالیت کارخانجات و کارگاههای آلوده کننده جلوگیری بعمل خواهد آمد.
ادامه کار یا فعالیت کارخانجات و کارگاهها و نیروگاهها مزبور منوط به صدور اجازه سازمان حفاظت محیط زیست و یا رأی دادگاه صلاحیت دار خواهد بود.
تبصره ـ درصورتیکه صاحبان و مسئولان کارخانجات و کارگاهها و نیروگاههای آلوده کننده پس از ابلاغ سازمان حفاظت محیط زیست از فعالیت و ادامه کار کارخانجات و کارگاههای مذکور رأساً و بدون کسب اجازه از سازمان یا بدون صدور رأی دادگاه صالحه ، مبادرت به بازگشایی و ادامه فعالیت آنها بنماید برحسب مورد مجازات های مقرر در این قانون و سایر مقررات به عدم رعایت دستورات مراجع قانونی و قضائی محکوم خواهند شد و چنانچه مدیران و مسئولان مذکور اداری و تصدی کارخانجات و کارگاه های دولتی یا وابسته به دولت را بر عهده داشته باشند موضوع در هیأتهای رسیدگی به تخلفات اداری وزارتخانه یا دستگاه مطبوع مدیر یا مسئول نیز مطرح و حکم مقتضی صادر خواهد گردید.
ماده ۱۷- در مواقع اضطراری و یا شرایط جوی نامناسب ، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست میتواند کارخانجات و کارگاههایی را که فعالیت آنها خطرات فوری در بر داشته بشند با اخطار سریع خواستار توقف فعالیت آنها گردد و درصورت استنکاف به حکم رئیس دادگاه محل تا رفع موجبات خطر تعطیل نماید.
ماده ۱۸- در مواردی که کاهش یا از بین بردن آلودگی ناشی از فعالیت کارخانجات و یا کارگاهها از طریق دیگر به جز انتقال یک یا برخی از آنها به نقاط مناسب امکان پذیر نبوده و یا فعالیت کارخانجات و کارگاههای مذکور در مناطق مسکونی سلامت ساکنان آن مناطق را به خطر بیاندازد سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری وزارتخانهها و دیگر دستگاه های دولتی ذیربط طرح انتقال کارخانجات و کارگاه های مذکور را به نقاط مناسب ( ترجیهاً شهرکها و قطبهای صنعتی ) تهیه و به هیأت وزیران ارائه می نماید . دولت درصورت صلاحدید و موافقت برحسب مورد اقدام خواهد نمود.
ماده ۱۹- قطبها و شرکتها و مجتمع های صنعتی و نیروگاهها و واحدهای تولید مکلفند حداقل ۱۰% از فضای شهرکها و یا مجموعه فضای تخصیص داده شده جهت احداث واحدهای تولیدی و خدماتی را به ایجاد فضای سبز و مشجر و کشت درختهای مناسب منطقه اختصاص دهند . بهره برداری از واحدهای صنعتی و تولیدی مذکور منوط به رعایت این ماده و ایجاد فضای سبز مناسب می باشد وزارتخانه های صنعتی موظف به نظارت بر حسن اجرای این ماده می باشند .
ماده ۲۰- کارخانجات و کارگاهها و نیروگاهها و کوره های آجر پزی و آهک پزی موظف به استفاده از سوخت و سیستم های احتراقی مناسب قابل دسترسی به نحوی که موجبات کاهش آلودگی هوا را فراهم نماید هستند.
تبصره ـ وزارت نفت موظف است در برنامه ریزی گاز رسانی و سوخت رسانی خود تأمین سوخت مناطق صنعتی و مراکز استقرار کارخانجات و کارگاهها و کوره های آجرپزی مجاور شهرهای بزرگ را در اولویت قرار دهد.
ماده ۲۱- آیین نامه اجرائی این فصل و همچنین ضوابط مربوط به محدودیت استقرار صنایع در مجاورت شهرها توسط سازمان حفاظت محیط زیست با مشارکت وزارتخانه های ذیربط تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
توصیه های لازم به منظور کاهش آلودگی هوا
- صرفه جویی در مصرف انواع سوختهای فسیلی با انجام اقداماتی از قبیل سرویس و تنظیم مداوم دستگاههای سرمایشی ، گرمایشی و حرارتی منازل ، ادارات دولتی و کارخانه ها
- خانوش نمودن لامپ اضافی
- استفاده از وسایل نقلیه عمومی برای مسافت های طولانی و استفاده از دو چرخه یا پیاده روی برای مسافتهای کوتاه
- خاموش نمودن موتور خودرو درتوقف های طولانی و ترافیک
- کاشت درخت و پرورش گیاهان به طراوت و پاکی هوا کمک می کند
- عدم خروج غیر ضروری از منزل خصوصاً از رفتن به پارک و مراکز تفریحی خودداری کنید
- استفاده از ماسک و وسایل حفاظت تنفسی خصوصاً برای نیروهای راهورراهنمائی ورانندگی وبیماران آسمی توصیه میشود
- اخطار یه های و اعلامیه های مربوط به آلودگی هوا را از طریق وسایل ارتباط جمعی ( رادیو – تلوزیون – روزنامه ) به طور مداوم دنبال کنید .
- در صورت بروز مشکلات قلبی – تنفسی با اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید .
- اقدامات و توصیه های مفید در زمان بروز آلودگی هوا
- عدم خروج غیر ضروری از منزل خصوصاً از رفتن به پارک و مراکز تفریحی خودداری کنید.
- از فعالیت جسمی شدید و ورزش در این شرایط اجتناب کنید.
- استفاده از ماسک و وسایل حفاظت تنفسی خصوصاً برای نیروهای راهورراهنمائی ورانندگی وبیماران آسمی توصیه میشود .
- از قرار دادن مواد غذائی بدون پوشش در مجاورت هوا خودداری کنید .
- اخطار یه های و اعلامیه های مربوط به آلودگی هوا را از طریق وسایل ارتباط جمعی ( رادیو – تلوزیون – روزنامه ) به طور مداوم دنبال کنید .
- از انجام کارهایی که آلودگی هوا را تشدید میکند خودداری کنید.مثل آتش زدن کاه و کلش ،سوزاندن لاستیک، تخریب و خاکبرداری منازل ، استعمال دخانیات.
- در صورت بروز مشکلات قلبی – تنفسی با اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید .