هوای پاک مایه شادمانی زندگی بشری است که نیاز به آن بیش از نیاز به غذا و آب می باشد. صنعت مدرن امروز، باعث تولید گازها و ذرات زیادی می شود که هوای آزاد را آلوده می کنند. در گذشته زغال در صنعت باعث تولید دی اکسید گوگرد زیادی می شد، ولی امروز به دلیل محتویات کم گوگرد در زغال، سوخت آن مشکلات زیادی تولید نمی کند ولی وسایل نقلیه موتوری مشکل اساسی هستند که دی اکسید نیتروژن و ذرات آلی غیر قابل تجزیه تولید می کنند که تحت اثر اشعه خورشید به ازن تبدیل می شود که مهمترین آلوده کننده هوا می باشد.
گاز دی اکسید نیتروژن ( NO2 ) هوا را به رنگ قهوه ای در می آورد و این وضعیتی است که بسیاری از شهرها در فصل تابستان با آن مواجه هستند . ذرات ریز که در اثر سوخت موتورهای بنزینی و گرد و غبار جاده ای ، دود حاصل آتش سوزی و گرده های گیاهان تولید می شود ، عامل آلودگی هوا در روزهای زمستانی است .
تعریف آلودگی هوا
آلودگی هوا به وجود هر ماده ای در هوا که میتواند برای انسان یا محیط او مضر باشد اطلاق می گردد. آلاینده ها ممکن است طبیعی و یا ساخته دست بشر باشند و ممکن است به اشکال مختلف ذرات جامد یا قطرات مایع یا گاز باشند که بالغ بر ۱۸۰ آلاینده می باشند.
صنعت مدرن امروز با تولید گازها و ذرات آلوده معلق در هوا فضایی برای نفس کشیدن باقی نمیگذارد و استشمام هوای پاک را که همواره مایه شادمانی زندگی بشر بوده است، به آرزویی دست نیافتنی تبدیل میکند.
آلودگی هوا همواره در شرایط بحرانی خود ، منجر به مرگ و میر انسانها شده است . از آن جمله در یک تجربه تلخ، طی یک هفته آلودگی هوا در دسامبر ۱۹۵۲در شهر لندن حدود ۴۷۰۰ نفر جان خود را از دست دادند که بیشتر آنان مبتلایان به بیماریهای قلب و ریه و افراد مسن بودند.
منابع آلودگی هوا شامل منابع آلودهکننده طبیعی و منابع محیطی هستند که از جمله مهمترین آنها میتوان از گرده های گیاهان، توفان های شن و ماسه، فعالیت آتشفشانها و آتش سوزی جنگلها نام برد. اما مشکل آلودگی هوای کلان شهرها ناشی از وسایل نقلیه و کارخانجات صنعتی است که جزو منابع زاییده از فعالیتهای انسانها محسوب میشود.
امروزه وسایل نقلیه موتوری مشکل اساسی در افزایش آلودگی هوا به شمار میروند. این وسایل دی اکسید نیتروژن و ذرات آلی غیر قابل تجزیه تولید میکنند که تحت اشعه خورشید ، به “ازن” که مهمترین آلاینده هوا است تبدیل میشود.
تبریز بعد از تهران، دومین شهر آلوده کشور به شمار می رود و این وضعیت ضرورت تلاش برای کاهش میزان آلودگی را، دو چندان می کند.
کاهش آلودگی هوا نیازمند یک حرکت همگانی است که مشارکت هماهنگ مردم و دست اندرکاران را به طور مستمر می طلبد. برخی از راهکارهای کاهش آلودگی هوا به شرح زیر است :
- آموزش حفظ محیط زیست
- اعتلا و ارتقای فرهنگ زیست محیطی جامعه
- محدودیت استفاده از تردد اتومبیل های شخصی در خیابانها و توسعه وسیله نقلیه عمومی
- عدم تمرکز کارهای اداری در پایتخت
- افزایش سرانه فضای سبز
- انتقال صنایع و کارخانجات و کارگاه های آلاینده هوا به خارج شهر
- گسترش فرهنگ استفاده از مترو
- تبدیل سوخت بنزین به گاز طبیعی
- به حداقل رساندن تولید زباله
- ایجاد آب نما و فواره برای جذب گردوغبار
- ارزیابی محیط زیستی تمامی طرحهای عمرانی و توسعه شهری
- استفاده از بنزین بدون سرب
- نصب فیلترهای مخصوص برای جلوگیری از انتشار دود و گردوغبار در کارخانه ها
- ایجاد کمربند سبز در اطراف شهرها
- معاینه فنی اتومبیل ها هر سه ماه یکبار و تعویض اتومبیل های فرسوده با اتومبیل های جدید .
در همین زمینه کارشناسان توصیه های دیگری نیز به شرح زیر دارند:
- پرهیز از گاز دادن اتومبیل هنگام خاموش کردن آن،
- تنظیم باد لاستیک های اتومبیل به طور استاندارد که موجب کاهش مصرف سوخت می شود،
- خاموش کردن وسایل نقلیه عمومی در توقفگاه های عمومی
- همچنین توجه و رعایت دستورالعمل زیر در کاهش هرچه بیشتر آلودگی تاثیر فراوانی خواهد داشت :
- برای گرم کردن خودرو چند کیلومتر اول را به آهستگی و در دنده پایین رانندگی کنید
- از ساسات فقط برای روشن کردن خودرو استفاده کنید
- تعویض زودهنگام روغن موتور موجب اتلاف سرمایه ملی و هدر دادن وقت و هزینه شخصی می شود و به همین دلیل سالانه دویست میلیون لیتر روغن تولیدی هدر می رود، بنابراین در تعویض به موقع روغن دقت لازم را به کار برید
- باید توجه داشته باشید که باز کردن ترموستات خودرو موجب افزایش مصرف سوخت و آلودگی هوا می شود سرعت بیشتر، مصرف سوخت را بیشتر می کند
- سرعت زیاد و ترمز ناگهانی، مصرف سوخت را تا۵۰ درصد افزایش می دهد
- قبل از حرکت برای سفرهای درون شهری کارهای خود را مشخص و ردیف کنید
- انتخاب مسیرهای کوتاه و کم ترافیک موجب صرفه جویی در وقت، هزینه شخصی و کاهش ترافیک و آلودگی می شود
- تهویه مستمر و استفاده بیشتر از گلدان و گیاهان زینتی در منازل در کاهش آلودگی موثر است.
عوامل طبیعی آلودهکننده هوا
– باد وطوفانهای شن وماسه
– فعالیت آتشفشانها
– آتشسوزی جنگلها
– چشمههای آبگرم با ایجاد گازهای گوگردی
– گردههای گیاهان
– برخورد امواج دریا بخصوص آب شوربه ساحل که آب حاوی نمک را وارد هوا میکند.
عوامل مصنوعی آلودگی هوا
– سوختهای فسیلی( نفت، زغال سنگ، گازوئیل وبنزین) موجب تولید گازکربنیک، دیاکسیدگوگرد و اکسیدهای ازت ومنواکسیدکربن شده و بارانهای اسیدی ناشی از آن باعث ایجاد حساسیت در چشمها و دستگاه تنفسی میشود.
– انواع اسپری ها مانند حالتدهنده مو ، خوشبو کنندهها ، انواع عطرها وحشرهکش ها که تولید کننده گازهای ( CFC) بوده و مهمترین عامل مخرب لایه اوزن هستند. این گازها از وسایل سردکننده مثل یخچالها، کولرهایگازی، کولر اتومبیلها نیز خارج میشوند.
– سرب موجود دربنزین که موجب آسیب مغزی در کودکان زیر شش سال میشود .
– سوزاندن زباله که باعث بوجود آمدن اسید کلریدریک در هوا شده و با ایجاد بارانهای اسیدی به گیاهان وآبزیان صدمه زده و موجب خوردگی ساختمانها و اشیای فلزی میشود .
– آلودگی صوتی
آلودگی هوای اطاقها
– استفاده از مواد شیمیایی مانند حشرهکشها، واکس، رنگهایساختمانی، جرمگیر دستشویی
– گرمکنندهها و بخاری بدون دودکش
– سیگار که حاوی نیکوتین است
– میزان آلودگی داخل اتومبیل در ترافیک ۲ تا ۱۰ برابر در خیابان است . این آلودگیها موجب اختلالات تنفسی، حساسیت وانواع سرطانها است .
راه های مبارزه با آلودگی هوا
– جایگزینی منابع آلودگی هوا با مواد ووسایل با آلودگی کمتر واستفاده از گاز طبیعی
– استفاده از رنگهای پلاستیک به جای رنگ روغن
– استفاده از قلم مو به جای پمپ های رنگپاش .
– صرفهجویی در مصرف برق جهت کاهش مصرف نیروگاهها
– صرفهجویی در مصرف پلاستیک
– استفاده کمتر از کولرهای گازی و اسپریها
– صرفه جویی در مصرف مواد وتولید زباله کمتر. چون زباله ها تولید گاز CO2 کرده وباعث افزایش گازهایگلخانهای میشود.
– تهویه هوای محیطهای بسته
– تمیز نگه داشتن محیطخانه از گرد وغبار با پارچه نمدار
– اسباببازی بچهها تمیز و شسته شود .
– لباسهای بیرون از خانه حتماً تعویض شود.
– ایجاد فضای سبز
منابع انتشار آلاینده ذرات معلق هوا
– ساخت وساز بیرویه در سطح شهر
– فعالیت واحدهای آجرپزی وآسفالتپزی اطراف شهر
– کمبود فضای سبز وپارکهای جنگلی وعدم پوشش گیاهی مناسب حومه شهر
– انباشت زباله در پاره ای از مناطق مسکونی از جمله سکونتگاه های غیر رسمی
تمامی عوامل مذکور در تشدید آلودگی ذرات معلق به هنگام وقوع طوفان و باد شدید موثرند.
منابع انتشار منواکسید کربن در محیطزیست شهری
– احتراق ناقص سوخت بویژه در وسائط نقلیه
– گسترش بیرویه شهرنشینی
– رشد سریع جمعیت
– صنعتی شدن
– ساماندهی نشدن سیستم حمل ونقل و ترافیک شهری
– نبود تکنولوژی مدرن ساخت خودرودر کشور
– جایگزین نشدن خودروهای فرسوده ومستهلک
بررسی وضعیت آلودگی هوای کلانشهر تبریز
شهر تبریز با دارا بودن جمعیت نزدیک به ۲ میلیون نفر و با داشتن مراکز صنعتی مهمی نظیر نیروگاه حرارتی، مجتمع پتروشیمی، پالایشگاه ، ماشین سازی و تراکتور سازی و دهها کوره آجر پزی و… به عنوان یکی از شهرهای آلوده کشور به شمار میرود. تبریز با ارتفاعm ۱۴۰۰ در ۴۶ درجه طولشرقی و۳۸ درجه عرض شمالی واقع شده است و از نظر توپوگرافی، شهر تبریز از طرف شمال به ناهمواریهایکوههای سرخ فام عون بن علی، از طرف جنوب به پیشکوههای سهند، از غرب به دشت تبریز (استقرارکمربند صنایع) واز شرق به کوههای ساری داغ و بیلانکوه محصور شده است.
شهر نشینی و توسعه صنعتی سبب شده که جمعیت زیادی در مناطق محدود، کنار هم زندگی نمایند. همه عوامل مزبور، به همراه گسترش ناموزون شهر تبریز در اطراف آن، باعث شده این کلان شهر از آلودگی های شدید هوا همواره رنج ببرد ودر این میان آلاینده منواکسید کربن و ذرات معلق ، بدلیل بیش از حد مجاز بودن در اغلب ایستگاهها در شرایط وارونگی دما ، از اهمیت خاصی برخوردار هستند.
بررسی آمار و نتایج ایستگاههای پایش آلودگی هوا نشان میدهد که آلودگی هوای شهرتبریز عمدتاً به ذرات معلق هوا و منواکسید کربن مربوط می شود . بطوریکه بررسی آمار حداکثرمیزان ۸ ساعته منواکسید کربن و حداکثر میزان غلظت ۲۴ ساعته ذرات معلق هوا، شرایط خیلی ناسالم آلودگی هوا بر اساس شاخص psi را نشان میدهد.
عناوین فعالیتهای شاخص شهرداری تبریز در ارتباط با کاهش آلودگی هوای شهر تبریز
– تعریف و اجرای پروژههای ساخت تقاطعهای غیر همسطح در معابر اصلی شهر جهت مدیریت ترافیک
– راهاندازی مراکز معاینه فنی خودرو
– از رده خارج کردن تاکسیهای فرسوده در طول سالهای اخیر
– استفاده از ۱۹۸ دستگاه اتوبوس گازسوز در سالهای اخیر
– مطالعه و تصویب محدوده ترافیکی شهر تبریزدر مساحت ۳۲۰ هکتار
– اختصاص زمین در ۲۰ نقطه شهر جهت احداث جایگاه CNG
– گازسوز کردن بیش از ۵۰ درصد از اتوبوسهای شرکت واحد اتوبوسرانی
– ایجاد کمربند سبز در ضلع جنوبی اتوبان شهید کسایی
– احداث فضای سبز تحت عنوان مجموعه فجر در جاده قدیم اهر
– حفظ و نگهداری ۱۵۰۰ هکتار فضای سبز